Αναλυτικά στοιχεία από το 1990-1992 και οι μεταβολές μέχρι σήμερα στις χώρες όπου ζουν οι περισσότεροι Έλληνες απόδημοι
Με τους Έλληνες της διασποράς, ιδιαίτερα με εκείνους που μετανάστευσαν στις Η.Π.Α. και την Αυστραλία, έχουμε ασχοληθεί στο παρελθόν. Στα σχετικά άρθρα, είχαμε αναφερθεί κυρίως στο χρονικό της μετανάστευσης των Ελλήνων και δεν είχαμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το πόσοι είναι οι απόδημοι συμπατριώτες μας στις μέρες μας.
Με αυτό το θέμα θα ασχοληθούμε σήμερα, αν και δεν είναι καθόλου εύκολη η καταγραφή του ανθρώπινου δυναμικού του απόδημου Ελληνισμού. Οι περισσότερες χώρες «υποδοχής» καταγράφουν την εθνική προέλευση των μεταναστών των δύο πρώτων γενιών ή μόνο της πρώτης.
Άλλες χώρες συνδυάζουν την εθνικότητα με την αναγνωρισμένη ιθαγένεια, κάτι που προκαλεί περισσότερη σύγχυση, αφού σε ορισμένες περιπτώσεις το ίδιο άτομο έχει διπλή πολιτογράφηση (της χώρας καταγωγής ή προέλευσης και της χώρας «υποδοχής»). Τέλος υπάρχουν και όσοι/όσες έχουν κάνει μεικτούς γάμους, αγνοούν την ελληνική γλώσσα, δεν συμμετέχουν στις παροικιακές δραστηριότητες κλπ.
Οι απόδημοι Έλληνες το 1990-1992
Δυστυχώς και το ελληνικό κράτος τα τελευταία τριάντα χρόνια δεν έχει κάνει κάποια, συνολική προσπάθεια καταγραφής του αριθμού των Ελλήνων αποδήμων. Η τελευταία φορά που έγινε κάτι τέτοιο ήταν το 1990-1992. Το 1990 η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού με την «Απογραφή ομογενειακού πληθυσμού» και το 1992 η Διεύθυνση Αποδήμων Ελλήνων του Υπουργείου Εξωτερικών με την έκδοση «Ο Ελληνισμός του Εξωτερικού» παρουσίασαν τα πιο πρόσφατα, επίσημα συγκεντρωτικά στοιχεία. Από τότε βέβαια μέχρι σήμερα έχουν γίνει κοσμογονικές αλλαγές στη χώρα μας αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η οικονομική κρίση υποχρέωσε τουλάχιστον 500.000 Ελληνίδες και Έλληνες, κυρίως νέους, να εγκαταλείψουν τη χώρα μας και να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Το brain drain έχει στερήσει από την Ελλάδα χιλιάδες νέα και μορφωμένα παιδιά που θα μπορούσαν να προσφέρουν πολλά στον τόπο μας. Και δυστυχώς το δημογραφικό, το νούμερο ένα πρόβλημα για την Ελλάδα γιγαντώνεται, με το μέλλον να διαγράφεται αβέβαιο.
Ας επανέλθουμε όμως στα επίσημα στοιχεία του 1990-1992 για τους απόδημους Έλληνες. Παράθεση των στοιχείων αυτών γίνεται από τον Ι.Κ. Χασιώτη στο βιβλίο του «ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ», εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ, 1993.
Όπως γράφει ο Ι.Κ. Χασιώτης με βάση τα δεδομένα των απογραφών στις διάφορες χώρες, τις γενικές εκτιμήσεις των ελληνικών προξενικών αρχών και τους υπολογισμούς των ομογενειακών φορέων, οι απόδημοι Έλληνες (το 1992), ήταν μεταξύ 2.700.000 και 4.500.000 ατόμων.
Ο Π. Τερλεξής στο βιβλίο του «Μετανάστευση και Επαναπατρισμός: Η πρόκληση του ’80» (έκδ. 1979), υπολογίζει το σύνολο των αποδήμων μεταξύ 4.017.650 και 4.767.650 ατόμων, ενώ ο Λ. Μπόμπας στην «Ελληνόγλωσση Εκπαίδευση στο Εξωτερικό», καταλήγει σε μετριοπαθέστερους υπολογισμούς (2,5-3 εκατομμύρια).
Το σίγουρο είναι πάντως ότι πρώτος εμφανίζεται ο Ελληνισμός των
Η.Π.Α. Στην επίσημη αμερικανική απογραφή του 1970 καταγράφηκαν ως Αμερικανοί πολίτες ελληνικής καταγωγής 434.000 άτομα (177.275 της πρώτης και 257.296 της δεύτερης γενιάς). Στην απογραφή του 1980, ο αριθμός υπερδιπλασιάστηκε (980.000). Ανεπίσημα στοιχεία για το 1990 ανέβασαν το σύνολο του ελληνοαμερικανικού πληθυσμού στα 1.000.000 – 1.250.000 άτομα. Από αυτούς σχεδόν το 1/3 ανήκει στην τρίτη και τέταρτη γενιά. Ωστόσο η Αρχιεπισκοπή Αμερικής αλλά και ομογενειακές οργανώσεις θεωρούν ότι ο πραγματικός αριθμός των Ελληνοαμερικανών είναι κατά πολύ μεγαλύτερος και φτάνει (το 1990), τα 2.600.000.
Δεύτερη χώρα «υποδοχής» Ελλήνων μεταναστών από πληθυσμιακή άποψη, είναι η
Αυστραλία, με 421.280 Ελληνοαυστραλούς (επίσημα στοιχεία), τους οποίους οι ομογενειακοί υπολογισμοί ανεβάζουν σε 600.000-700.000.
Η τελευταία απογραφή στην τέως
ΕΣΣΔ που έγινε το 1989, κατέγραψε 358.068 άτομα που δήλωσαν ως εθνότητά τους την ελληνική. Στην Ουκρανία ζούσαν 104.091, στη Γεωργία 100.052, στη Ρωσία 80.541, στο Καζακστάν 49.930, στο Ουζμπεκιστάν 7.500 και στην Αρμενία 7.400. Η ηγεσία των ελληνικών κοινοτήτων που αναδιοργανώθηκε μετά την περεστρόικα υπολόγιζε ότι στην
Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών που διαδέχθηκε την ΕΣΣΔ ζούσαν περισσότεροι από 500.000 Έλληνες, ενώ αν υπολογιστούν και οι μεικτοί γάμοι ο αριθμός αυτός διπλασιάζεται. Βέβαια μετά από 30 χρόνια είναι αδύνατο να υπολογιστεί με ακρίβεια ο αριθμός των Ελλήνων στις χώρες της τέως ΕΣΣΔ. Πολλοί, ιδιαίτερα από τη Γεωργία και τις κεντροασιατικές χώρες εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Ελλάδα. Σύμφωνα πάντως με την απογραφή του 2002 στη Ρωσία ζούσαν 97.827 Έλληνες. Στην Ουκρανία 91.500 (απογραφή 2001), στη Γεωργία 15.106 (απογραφή 2002) και στο Καζακστάν 12.703 (απογραφή 1999).
Σημαντική ήταν η ελληνική παρουσία σε χώρες της
Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Ο Ι.Κ. Χασιώτης υπολογίζει τους Έλληνες εκεί σε 50.000, από τους οποίους 25.000 ζούσαν στη Βραζιλία και 20.000 στην Αργεντινή.
Ο ίδιος, αναφερόμενος στον αριθμό των Ελλήνων που ζούσαν σε χώρες της
Εγγύς και Μέσης Ανατολής σε 5.000-6.000.
Ωστόσο κάνει αναφορά σε περίπου 30.000 αραβόφωνους Έλληνες Ορθοδόξους του Ισραήλ, της Συρίας, του Λιβάνου και της Ιορδανίας, οι περισσότεροι από τους οποίους όμως δεν είχαν πια ελληνική υπηκοότητα.
Οι απόδημοι Έλληνες σήμερα
Πόσοι είναι όμως οι απόδημοι Έλληνες σήμερα; Όπως αναφέραμε, δεν υπάρχουν συνολικά επίσημα στοιχεία για τους συμπατριώτες μας που ζουν στο εξωτερικό στις μέρες μας, παρά μόνο κάποιες αναφορές για ορισμένες χώρες.
Εξαίρεση αποτελούν μερικά πολύ ενδιαφέροντα άρθρα του Γιώργου Βαϊλάκη στο περιοδικό «Οικονομική Επιθεώρηση» από τις αρχές του 2022. Επικοινωνήσαμε με τον κύριο Βαϊλάκη, ο οποίος ευγενέστατα και πρόθυμα μας έδωσε την άδεια να αντλήσουμε στοιχεία από αυτά. Τον ευχαριστούμε θερμά και από εδώ!
Σύμφωνα με το άρθρο του Γ. Βαϊλάκη «Αμερικανοί από ελληνική γενιά» (Οικονομική Επιθεώρηση», Ιανουάριος 2022, τ. 1014), στις
Η.Π.Α. ζουν περίπου 3.000.000 πολίτες ελληνικής καταγωγής. Πάντως μόνο 312.000 (ποσοστό 27% από αυτούς), μιλάνε την ελληνική γλώσσα, κάτι που οφείλεται στην αφομοίωση των νεότερων γενεών.
Στην
Αυστραλία, η απογραφή του 2016 κατέγραψε 397.431 άτομα ελληνικής καταγωγής. Από τις πολιτείες της χώρας, οι περισσότεροι ομογενείς ζουν στη Βικτόρια (110.707), ενώ στη Μελβούρνη ζουν 173.598 απόδημοι Έλληνες (Γιώργος Βαϊλάκης, «Ομογένεια στην Αυστραλία», «Οικονομική Επιθεώρηση» Φεβρουάριος 2022 ,τ. 1015). Στην «Οικονομική Επιθεώρηση» του Μαρτίου 2022, ο Γιώργος Βαϊλάκης ασχολείται με την «Ελληνική Ομογένεια σε Ρουμανία Αυστρία». Όπως διαβάζουμε στο άρθρο, στη
Ρουμανία ζουν σήμερα περίπου 15.000 Έλληνες και στην
Αυστρία 7.824 (αύξηση 374% από το 2001!).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία για τη
Γερμανία. Η γερμανική Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία υπολογίζει για το έτος 2019 τον αριθμό πολιτών ελληνικής καταγωγής, ανεξαρτήτως υπηκοότητας, στα 453.000 άτομα (Γ. Βαϊλάκης, «Οικονομική Επιθεώρηση», Απρίλιος 2022, τ. 1017).
Στην
Αίγυπτο, σύμφωνα με εκτίμηση του αντιπροέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας Ανδρέα Βαφειάδη, ζουν μόλις 9.000 άτομα με ελληνική υπηκοότητα, από τα οποία το πολύ 300, ζουν στην Αλεξάνδρεια. Το 1940, στο πικ της, η ελληνική κοινότητα στην Αίγυπτο αριθμούσε 240.000 άτομα (Γ. Βαϊλάκης, «Το Ελληνικό Τετράγωνο Παραμένει Ζωντανό», «Οικονομική Επιθεώρηση Μάιος 2022, τ.1018).
Τέλος στο mfa.gr/uk, σε άρθρο με τίτλο «Η ελληνική ομογένεια στο Ηνωμένο Βασίλειο», αναφέρεται ότι οι Έλληνες πολίτες στη
Μεγάλη Βρετανία ξεπερνούν τους 170.000. Στην αλλαγή του αιώνα, πριν 22 χρόνια δηλαδή, ο ελληνικός πληθυσμός στη Βρετανία αριθμούσε μόλις 35.000. Αλλά η οικονομική κρίση πενταπλασίασε σχεδόν τους Έλληνες που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι παρά το Brexit, η κατάσταση αυτή δεν φαίνεται αλλάζει ιδιαίτερα, καθώς ως τις 30 Σεπτεμβρίου 2021, 135.820 Έλληνες έκαναν αίτηση για να διατηρήσουν το δικαίωμα να ζουν και να εργάζονται στη χώρα.
Ας δούμε όμως και τους Έλληνες απόδημους σε διάφορους άλλες χώρες με βάση απογραφές ή εκτιμήσεις: Καναδάς 252.960 (απογραφή 2011), Νότια Αφρική 120.000, Βέλγιο 35.000, Γαλλία 35.000, Ελβετία 11.000, Ιταλία 30.000, Ολλανδία 12.5000, Σουηδία 12.000-15.000, Σερβία 15.000 και Λουξεμβούργο 2.000. Αναφέρουμε επίσης μία ξεχωριστή περίπτωση. Στο Μεξικό ζουν περίπου 4.000 Έλληνες σήμερα, αν και ποτέ δεν υπήρξε οργανωμένη μεταναστευτική κίνηση προς τη χώρα αυτή (Πηγή: WIKIPEDIA)
Επίλογος
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού, περισσότεροι από 5.000.000 πολίτες ελληνικής καταγωγής ζουν εκτός των ελληνικών συνόρων. Τα ποσοτικά μεγέθη της νεοελληνικής Διασποράς δεν αποτελούν το βασικό κριτήριο για να εκτιμηθεί ο ρόλος των απόδημων Ελλήνων. Εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η ποιότητα και το εύρος δραστηριότητας που αναπτύσσουν. Έτσι στις Η.Π.Α., εκτός από τους ομογενείς με τεράστιες περιουσίες, πολλοί έχουν εκλεγεί κατά καιρούς στη Γερουσία, το Κογκρέσο, τις τοπικές, πολιτειακές βουλές, αλλά και στους μεγάλους Δήμους. Στην Αυστραλία, ο αριθμός των Ελλήνων γερουσιαστών και βουλευτών (πολιτειακών και ομοσπονδιακών), είναι κατά πολύ ανώτερος από αντίστοιχους αριθμούς άλλων εθνοτήτων με μεγαλύτερο πληθυσμό (π.χ. οι Ιταλοί). Η πολιτιστική δραστηριότητα των Ελλήνων (σε τέχνες και ανθρωπιστικές επιστήμες) στη Γαλλία, είναι εντυπωσιακή, αν σκεφτούμε τον μικρό αριθμό τους. Οι Έλληνες εφοπλιστές κυριαρχούν στο City του Λονδίνου, αν και μετά το Brexit κάποιοι εγκατέλειψαν τη βρετανική πρωτεύουσα.
Τέλος, η οικονομική επιφάνεια των Ελλήνων της Αφρικής ξεπερνά κατά πολύ τη «δημογραφική τους εικόνα», παρά τις αντιξοότητες που κατά καιρούς αντιμετώπιζαν (π.χ. στην Αίγυπτο επί Νάσερ).
Πού οφείλεται όμως αυτό; Σύμφωνα με όσα, εύστοχα, γράφει ο Ι.Κ. Χασιώτης, οι Έλληνες απόδημοι προέρχονταν από μια χώρα μικρή και φτωχή. Για να επιβιώσουν όταν μετανάστευαν σε ξένες χώρες έρεπε μόνοι τους να καταφέρουν να επιβιώσουν, συχνά σε δυσάρεστες καταστάσεις στις χώρες υποδοχής, εξαιτίας θρησκευτικών, κοινωνικών ή και φυλετικών ακόμα προκαταλήψεων από τις κυρίαρχες εθνικές ομάδες σε βάρος τους. Επιστράτευαν έτσι όλες τις δυνάμεις τους, κάτι που συνεχιζόταν από το ατομικό στο οικογενειακό και από εκεί στο συλλογικό, ελληνικό επίπεδο, δημιουργώντας μια κληροδοτημένη αγωνιστική παράδοση που οδηγούσε βαθμιαία και με πολύ κόπο στην οικονομική και κοινωνική τους άνοδο. Και οι όποιες, ελάχιστες παραβατικές συμπεριφορές, δεν μπορούν να αμαυρώσουν την εικόνα των απόδημων Ελλήνων και την προσφορά τους, τόσο προς την Ελλάδα όσο και προς τις «δεύτερες πατρίδες» τους…
Πηγή: Ι.Κ ΧΑΣΙΩΤΗΣ, «ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΑΝΙΑΣ, 1993.
Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Γιώργο Βαϊλάκη για την πολύτιμη βοήθειά του.
