Ο χρόνος είναι χρήμα, όπως συνηθίζουμε να λέμε, ωστόσο στις μέρες μας η θέση των δεικτών του ρολογιού σημαίνει πολύ περισσότερα από μια λαϊκή ρήση. Τα ρολόγια δεν μας ειδοποιούν μόνο για το πότε πρέπει να σηκωθούμε. Χάρη στην εξάρτησή μας από τα GPS, βοηθούν επίσης στο να έχουμε ρεύμα, τηλέφωνα που είναι συνδεδεμένα, αλλά και στο να ταξιδεύουν χωρίς προβλήματα πλοία και αεροπλάνα.
Τα ρολόγια πυροδοτούν επίσης διαμάχες. Στην πραγματικότητα η απλή ερώτηση «Τι ώρα είναι;» έχει μετατραπεί σε πηγή έντονων διαφωνιών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η κληρονομιά του Φλέμινγκ
Ως τον 19ο αιώνα οι κοινότητες ανά τον πλανήτη είχαν την ελευθερία να θέτουν τη δική τους τοπική ώρα. Το 1876 όμως ένας σκωτσέζος μηχανικός με το όνομα Σάντφορντ Φλέμινγκ πρότεινε να θεσμοθετηθεί μια κοινή παγκόσμια ώρα και να χωριστεί ο πλανήτης σε χρονικές ζώνες. Η σύλληψή του για την επίσημη ώρα αποτέλεσε τη βάση του συστήματος των χρονικών ζωνών που υιοθετήθηκε το 1884, ωστόσο χρειάστηκαν άλλα 35 χρόνια προκειμένου να συμφωνήσουν όλα τα κράτη σε μία κοινή ομάδα χρονικών ζωνών που να καλύπτουν την υδρόγειο. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία 24 μεσημβρινών που «κόβουν» καθέτως σε φέτες την επιφάνεια της Γης, καθένας εκ των οποίων σηματοδοτεί μία ώρα του 24ώρου.
Κανένας οργανισμός δεν ασκούσε επίσημη εξουσία επάνω σε αυτές τις ζώνες. Ετσι, στα χρόνια που ακολούθησαν, τα «εύπλαστα» όρια των ζωνών σε κάποιες περιπτώσεις μεγάλωσαν ή μίκρυναν προκειμένου να εξυπηρετούν γεωπολιτικά και εμπορικά συμφέροντα. Η πιο χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση αφορά το μέρος όπου ο ήλιος ανατέλλει (από τεχνικής απόψεως) στον πλανήτη: πρόκειται για τη διεθνή γραμμή αλλαγής ημερομηνίας (international date line), η οποία διατρέχει τον Ειρηνικό από τον Βορρά στον Νότο.
Σήμερα ίσον χθες στο Κιριμπάτι
Κάπου κοντά στον ισημερινό βρίσκεται το Κιριμπάτι, ένα κράτος που αποτελείται από 33 νησιά. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό η διεθνής γραμμή αλλαγής ημερομηνίας χωρίζει αυτό το νησιωτικό σύμπλεγμα θέτοντας την πρωτεύουσα Ταράβα 25 ώρες μπροστά από το υπόλοιπο κράτος. Ο διαχωρισμός αυτός έκανε το Κιριμπάτι το μόνο κράτος στον κόσμο στο οποίο η λέξη «σήμερα» διέθετε δύο έννοιες.
Το 1995 οι αρχές του Κιριμπάτι πήραν τα πράγματα στα χέρια τους και μετέφεραν χρονικά τις ατόλες και τα νησιά του κράτους στο... αύριο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνει μια ξαφνική «επέκταση» της διεθνούς γραμμής αλλαγής ημερομηνίας κατά 3.000 χιλιόμετρα.
Δεν ευχαριστήθηκαν όμως όλοι με αυτή την αλλαγή. Οι γείτονες από τα νησιά Φίτζι θεώρησαν την κίνηση των αρμοδίων του Κιριμπάτι ως ένα τέχνασμα προκειμένου να ελκύσουν τουρίστες για τον εορτασμό της νέας χιλιετίας που τότε πλησίαζε και τη χαρακτήρισαν «γελοία». Τραβηγμένη θεωρήθηκε η απόφαση και από τους κυβερνώντες τα νησιά Σαμόα, που βρίσκονται περί τα 1.200 χιλιόμετρα νοτίως του Κιριμπάτι.
Οι κάτοικοι των Σαμόα έχαναν ήδη κάθε εβδομάδα δύο ολόκληρες εργάσιμες ημέρες – Δευτέρα και Παρασκευή –επικοινωνίας με τους μεγαλύτερους εμπορικούς συνεργάτες τους στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία (οι δύο χώρες βρίσκονται περίπου 21 ώρες μπροστά, στα νοτιοδυτικά). Οταν το Κιριμπάτι άλλαξε τη χρονική ζώνη του, τα Σαμόα απομονώθηκαν και από τους γείτονές τους στον Βορρά. Ετσι αποφάσισαν να αντιδράσουν και το 2011 οι κάτοικοι των Σαμόα έκαναν το δικό τους... ταξίδι στον χρόνο. Η κυβέρνηση έλαβε την απόφαση να περάσει η χώρα τη διεθνή γραμμή αλλαγής ημερομηνίας. Ετσι δεν υπήρξε η 29η Δεκεμβρίου 2011, αλλά οι Σαμοανοί έπεσαν για ύπνο στις 28 Δεκεμβρίου και... ξημέρωσαν σε μια πιο βολική από εμπορικής άποψης χρονική ζώνη.
Η μάχη της θερινής ώρας
Και ενώ ορισμένοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο τι μέρα είναι, άλλοι αψιμαχούν για μόλις 3.600 δευτερόλεπτα – συγκεκριμένα για τη διαδικασία προσθήκης και αφαίρεσης μιας ώρας δύο φορές τον χρόνο με στόχο την «εκμετάλλευση του φωτός της ημέρας». Οι διαφωνίες των θιασωτών και των αντιπάλων αυτής της «ιεροτελεστίας» επισκιάζουν οποιαδήποτε άλλη διαφωνία για τις χρονικές ζώνες.
Η υιοθέτηση της χειμερινής και θερινής ώρας έχει «πυροδοτήσει» πολλές συγκρούσεις ήδη από το 1945, συμπεριλαμβανομένων ταραχών που ξέσπασαν στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο των ΗΠΑ το 1998. Περί τους 2.000 φοιτητές επιτέθηκαν στην αστυνομία αφότου έγινε γνωστό ότι η θερινή ώρα (daylight saving time, DST) θα τους στερούσε μια ώρα νυχτερινής διασκέδασης συνοδευόμενης από κατανάλωση αλκοόλ. Ωστόσο, υπάρχει ένα μέρος του κόσμου το οποίο βρίσκεται περισσότερο από κάθε άλλο στο επίκεντρο της φιλονικίας σχετικά με τη θερινή ώρα: πρόκειται για την αμερικανική Πολιτεία της Ιντιάνα.
Επιχειρηματίες εναντίον αγροτών
Η Ιντιάνα «πατά» με το ένα πόδι στην κεντρική χρονική ζώνη και με το άλλο στην ανατολική χρονική ζώνη και ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 έχουν καταγραφεί έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των κατοίκων των πόλεων και εκείνων των αγροτικών περιοχών της Πολιτείας σε ό,τι αφορά τη θερινή ώρα. Για παράδειγμα οι αγρότες αντιτίθενται στη θερινή ώρα αφού χάνουν το πρωινό φως που τους είναι απαραίτητο για τη δουλειά τους. Από την πλευρά τους όμως οι επιχειρηματίες υποστηρίζουν ότι η θερινή ώρα βοηθά στις συναλλαγές τους με τα εμπορικά κέντρα, όπως το Σικάγο και η Νέα Υόρκη.
Προκειμένου να διευθετηθεί το ζήτημα, το 1972 ένας νέος νόμος όρισε οι κομητείες που βρίσκονται στη ζώνη της ανατολικής ώρας να απαλλαγούν από τη θερινή ώρα, η οποία όμως έγινε υποχρεωτική για τις κομητείες της ζώνης της κεντρικής ώρας. Ωστόσο ορισμένες κομητείες αγνόησαν αυτόν τον νόμο ενώ για τις επόμενες τρεις δεκαετίες κάποιες άλλες προσπάθησαν να απαλλαγούν από τα... χρονικά δεσμά τους. Μέσα σε αυτό το κλίμα χρονικής αβεβαιότητας, τα δρομολόγια των λεωφορείων που είχαν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις μέσα στην Πολιτεία είχαν μετατραπεί σε δυσεπύλυτο γρίφο, οι μαθητές έπρεπε να βρίσκονται το πρωί στο σχολείο πριν από την ώρα που έφευγαν από το σπίτι τους, ενώ οι γονείς τους μπορεί να χρειαζόταν να οδηγήσουν 90 λεπτά για μια μετακίνηση της τάξεως του μισάωρου.
Οταν τελικώς υιοθετήθηκε σε ολόκληρη την Πολιτεία η θερινή ώρα το 2006, ο κυβερνήτης της Ιντιάνα Μιτς Ντάνιελς ήταν ξεκάθαρος: «Τίποτα δεν πρόκειται να ξαναπροκαλέσει τόσο μεγάλη σύγχυση όσο ο κόσμος που αφήνουμε πίσω μας» υποσχέθηκε.
Ισως. Ωστόσο οι κάτοικοι της Ιντιάνα φαίνεται ότι αγαπούν τόσο τους καβγάδες ώστε τώρα βρήκαν νέο λόγο για αψιμαχίες. Μια ετερόκλητη ομάδα που αυτοαποκαλείται «Συμμαχία για την Κεντρική Ωρα» (Central Time Coalition) απαιτεί τώρα να μεταφερθεί ολόκληρη η Πολιτεία στην κεντρική ώρα των Ηνωμένων Πολιτειών. Το πραγματικό μυστήριο είναι όμως πώς όλοι αυτοί που αψιμαχούν στην Ιντιάνα για την ώρα έχουν στη διάθεσή τους τόση... ώρα για τσακωμούς.
ΤΟ ΒΗΜΑ