Χωρίς λευκό καπνό η συνάντηση της Τρίτης μετά από 5 ώρες διαβουλεύσεων - Παραμονεύει η Τουρκία
Η Κύπρος δεν έχει αποφασίσει ακόμα αν θα παραμείνει ως το τελευταίο ενεργειακώς απομονωμένο κράτος της ΕΕ, ή αν θα αποκτήσει μέσω της Ελλάδας πρόσβαση στην μεγάλη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης.
Η χθεσινή σύσκεψη που συγκάλεσε ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης στη Λευκωσία, μετά από 5 ώρες διαβουλεύσεων δεν κατέληξε σε οριστική συμφωνία για την υλοποίηση του έργου του Great Sea Interconnector (GSI), που αφορά την πόντιση καλωδίου που θα συνδέει την Κύπρο με την Κρήτη και την Κύπρο με το Ισραήλ, το οποίο επί του παρόντος είναι απασχολημένο με τον πόλεμο κατά της Χαμάς.
Μετά την ολοκλήρωση της χθεσινής σύσκεψης, με την συμμετοχή των υπουργών Ενέργειας Ελλάδας και Κύπρου, Θεοδωρου Σκυλακάκη και Γιώργου Παπαναστασίου και του Διευθύνοντος Συμβούλου του ΑΔΜΗΕ Μανούσου Μανουσάκη, το κλίμα δεν έδειχνε ότι υπήρξε προσέγγιση που να δημιουργεί αισιοδοξία για υπερπήδηση των εμποδίων που απειλούν να τινάξουν στον αέρα ένα έργο με μεγάλο γεωπολιτικό αποτύπωμα.
Ο Θεόδωρος Σκυλακάκης, δήλωσε ότι η συνάντηση ήταν εποικοδομητική και η δουλειά συνεχίζεται. Απέφυγε να απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις που αφορούσαν την ουσία των θεμάτων που τέθηκαν στη σύσκεψη, λέγοντας ότι «αυτά που είπαμε αρκούν για σήμερα». Όταν ρωτήθηκε αν είναι αισιόδοξος ότι μπορεί να βρεθεί η λύση, ο Θ. Σκυλακάκης επανέλαβε ότι δεν έχει να προσθέσει κάτι, λέγοντας μόνο ότι οι διαπραγματεύσεις θα συνεχιστούν σε τεχνοκρατικό αλλά «και σε πολιτικό επίπεδο, προφανώς».
Από τη πλευρά του ο Κύπριος υπουργός Ενέργειας Γιώργος Παπαναστασίου δεν ήταν επίσης διαφωτιστικός, δηλώνοντας πως «είναι μια εργασία, η οποία πρέπει να συνεχιστεί και θα συνεχιστεί». Όταν ρωτήθηκε αν τα μέρη είναι πιο κοντά ή πιο μακριά, σε συμφωνία ο Γ. Παπαναστασίου είπε πως δεν μπορεί να αναφέρει οτιδήποτε άλλο, σημειώνοντας ότι έπρεπε να αναχωρήσει ο Υπουργός Ενέργειας της Ελλάδας και η υπόλοιπη αντιπροσωπεία. Δεν δέχθηκε ότι η πλευρά της Ελλάδας έχει θέσει τελεσίγραφα, σημειώνοντας πως δεν μπορεί να κάνει καμία αναφορά για το τι συζητήθηκε εντός της σύσκεψης. «Επαναλαμβάνω» σημείωσε «ότι ήταν μία συζήτηση εποικοδομητική, τα μέρη αντιλαμβάνονται τις θέσεις της άλλης πλευράς και ουσιαστικά πρέπει να συνεχιστεί αυτή η εργασία ώστε να καταλήξει».
Εντύπωση προκάλεσε η αποχώρηση του Κύπριου Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη, από την σύσκεψη, πριν αυτή ολοκληρωθεί, για να παραστεί σε εκδήλωση για την παρουσίαση βιβλίου. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης, ωστόσο ενημερώθηκε για την εξέλιξη των συνομιλιών μετά την αποχώρηση του και δήλωσε πως ήταν μια πολύ καλή επιλογή η απόφαση να γίνει η συζήτηση για το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου-Ελλάδος γιατί «βοηθά να διευκρινιστούν πολλά θέματα στα οποία υπήρχαν ασάφειες και δεν ήταν ξεκάθαρα» και η συζήτηση θα συνεχιστεί.
Καχυποψία, fake news και συμφέροντα
Η υπόθεση του GSI, έχει δημιουργήσει τριβές όχι μόνο μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και Κύπρου, αλλά και καχυποψία,- κυρίως στη Λευκωσία- για προσπάθεια του ΑΔΜΗΕ να «ξεγελάσει» τους Κύπριους εταίρους του, εξασφαλίζοντας τα δικά του οφέλη και φορτώνοντας τα ρίσκα στη κυπριακή πλευρά. Από την άλλη η Αθήνα θεωρεί ότι η Λευκωσία επιδεικνύει αναξιοπιστία υπαναχωρώντας από δεσμεύσεις που είχαν αναληφθεί. με κίνδυνο να τιναχθεί το έργο στον αέρα και να χαθεί η οικονομική ενίσχυση της ΕΕ, ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ.
Το χρονικό διάστημα που διεξάγονται συνομιλίες και διαβουλεύσεις, κυκλοφορούν κάθε λογής φήμες σε σχέση με την αδυναμία επίτευξης συμφωνίας, με πολλές εξ αυτών να περιέχουν στοιχεία που δημιουργούν εύλογες υποψίες για την εμπλοκή συμφερόντων, που θέλουν ή δεν θέλουν την υλοποίηση του έργου. Δεν είναι λίγοι, αυτοί που αποδίδουν τα προσκόμματα, σε επηρεασμό της κυπριακής κυβέρνησης από μεγαλοϊδιοκτήτες φωτοβολταϊκών πάρκων, καθώς η ηλεκτρική διασύνδεση με την Ελλάδα θα μειώσει τα μεγάλα ποσοστά κέρδους που απολαμβάνουν σήμερα, πουλώντας ηλεκτρική ενέργεια στην ΑΗΚ (Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι εταιρείες παραγωγής ενέργειας με φωτοβολταϊκά στη Κύπρο, πωλούν την κιλοβατώρα σε τριπλάσια τιμή από αυτή που πωλείται στην Ελλάδα και εξ των πραγμάτων η ηλεκτρική διασύνδεση θα τερματίσει αυτό το φαγοπότι.
Άλλοι πάλι θεωρούν ότι προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργούν και πετρελαϊκές εταιρείες, καθώς η ΑΗΚ θα σταματήσει να παράγει ηλεκτρισμό με την χρήση ορυκτών καυσίμων (μαζούτ).
Μια άλλη «σχολή σκέψης» βλέπει πίσω από την δυστοκία επίτευξης συμφωνίας πολιτικό δάκτυλο, κυρίως από τη Ρωσία, ώστε να μην καταστεί η Κύπρος ενεργειακώς απεξαρτημένη από τα ορυκτά καύσιμα, μειώνοντας έτσι και την επιρροή της Τουρκίας με την οποία διάγει «μήνα μέλιτος». Η αλήθεια είναι πάντως πως η Τουρκία θα έκανε ότι περνούσε από το χέρι της για να μην προχωρήσει το έργο, καθώς ανατρέπει την στρατηγική της για συμμετοχή σε κάθε ενεργειακή εξέλιξη στην ανατολική Μεσόγειο.
Τα σενάρια, είναι δεκάδες και οι φήμες οργιάζουν με κυρίαρχη ότι «η Ελλάδα που κατέστρεψε τη κυπριακή οικονομία με τα ομόλογα στις αρχές της δεκαετίας του 2010, θέλει να ξεγελάσει και πάλι τους Κύπριους». Στον αντίποδα δεν είναι λίγοι αυτοί που αποδίδουν ατολμία στη Λευκωσία, λόγω ηττοπάθειας και φόβου για παρεμπόδιση του έργου από τη Τουρκία.
Η παρέμβαση των ΗΠΑ με δηλώσεις της πρέσβειρας στη Λευκωσία (υπέρ του έργου του GSI), ευνοεί και θεωρίες συνωμοσίας για «προσπάθεια της Δύσης να βοηθήσει ουσιαστικά το Ισραήλ με ξένα κόλλυβα».
Μια άλλη μερίδα «αντιστασιακών» στην ηλεκτρική διασύνδεση είναι αυτή που πιστεύει πως η έξοδος της Κύπρου από την ενεργειακή απομόνωση θα μειώσει το ενδιαφέρον για λύση του Κυπριακού, αφαιρώντας κίνητρα που μόνο οι ίδιοι εντοπίζουν. Μάλιστα κάποιοι εξ αυτών δεν διστάζουν να θεωρούν ως πιο λογική την διασύνδεση μέσω Τουρκίας, αδιαφορώντας αν κάτι τέτοιο θα καθιστούσε την Κύπρο όμηρο του ψευδοκράτους και της Άγκυρας.
Ρίσκα και «ρίσκα»
Αρχικώς, από τη Λευκωσία είχε προταχθεί το θέμα των κινδύνων απώλειας της επένδυσης, από πιθανή παρέμβαση της Τουρκίας. Δηλαδή, ποιος θα πληρώσει το κόστος σε περίπτωση που το έργο δεν υλοποιηθεί, εάν η Τουρκία στείλει της φρεγάτες και τα υποβρύχια της για να εμποδίσει τις εργασίες, θεωρώντας ότι αυτές γίνονται εντός «δικής της ΑΟΖ», στο πλαίσιο του – ούτως ή άλλως- άκυρου τουρκολυβικού μνημονίου;
Όταν οι δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη και Γιώργου Γεραπετρίτη, διασκέδασαν αυτές τις ανησυχίες, προέκυψαν απαιτήσεις για ρητές δεσμεύσεις εκ μέρους της Ελλάδας για στρατιωτική κάλυψη τυχόν προκλήσεων εκ μέρους της Τουρκίας.
Η ενθάρρυνση ή ακόμα και προτροπή για υλοποίηση του έργου από τις ΗΠΑ, έκλεισε αυτή την πτυχή και έμειναν μόνο οι οικονομικές διαστάσεις της υπόθεσης. Πόσο, από πότε και για πόσο χρόνο οι Κύπριοι καταναλωτές θα χρηματοδοτήσουν τον GSI και γιατί να συμβάλλουν κατά 63% έναντι 37% των καταναλωτών στην Ελλάδα, σε περίπτωση που δεν λειτουργήσει τελικώς η σύνδεση; Απαιτούνται ακόμα δεσμεύσεις από τον ΑΔΜΗΕ, ότι το κόστος θα παραμείνει στο €1.94 δισ και δεν θα αυξηθεί σε βαθμό που θα καταστήσει αιχμάλωτη τη Λευκωσία με την καταβολή ποσών που δεν θα μπορεί να καλύψει, θέτοντας σε κίνδυνο την οικονομία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι φόβοι της Λευκωσίας για την αύξηση του κόστους εστιάζονται σε αυτό καθαυτό το καλώδιο που κατασκευάζεται από τη γαλλική εταιρεία Nexans αλλά στους σταθμούς μετατροπής τάσης που κατασκευάζει η γερμανική Siemens.
Ο ΑΔΜΗΕ αντιμετωπίζει επιφυλακτικότητα, αν όχι άρνηση εκ μέρους της Λευκωσίας για χρηματοδότηση του έργου με €25 εκ το χρόνο (συνολικά €125 εκ μέχρι και το 2029), για να καταστεί ο GSI οικονομικά βιώσιμος και ελκυστικός και σε άλλους επενδυτές. Η Λευκωσία απαιτεί δέσμευση ότι δεν θα πληρώσει ολόκληρο το κόστος αν το έργο σταματήσει νωρίτερα από το 2029. Αγκάθι θεωρείται και η απαίτηση του ΑΔΜΗΕ για επέκταση στα 17 από τα 12 χρόνια, η παραχώρηση 8,3% προνομιακής απόδοσης κεφαλαίου.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το έργο έχει αξιολογηθεί ως έργο κοινού ενδιαφέροντος από την ΕΕ και αν τελικώς δεν επέλθει συμφωνία θα χαθεί οριστικά η χορήγηση των €657 εκ, από τις Βρυξέλλες.
Μακρύς ο δρόμος από το 2012
Η ιδέα της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κύπρου με την Κρήτη και με το Ισραήλ προέκυψε από Κύπριους επιχειρηματίες το 2012. Ακολούθησε στήριξη από τις κυβερνήσεις των τριών χωρών σε επίπεδο υπουργών. Τότε η ιδιωτική εταιρεία που φιλοδοξούσε να κάνει το έργο λεγόταν Euroasia Interconnector. Το 2013 η ΕΕ είχε αναγνωρίσει το έργο ως έργο κοινού ενδιαφέροντος. Το 2016, ο τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας με τον τότε Κύπριο Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου συναντήθηκαν στη Λευκωσία και εξέφρασαν εκ νέου την στήριξη τους στο έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης των τριών χωρών.
Στην πορεία έγιναν περισσότερες δηλώσεις από πραγματικές ενέργειες. Δεν ήταν λίγες οι διακηρύξεις για δημιουργία ενεργειακής γέφυρας ΕΕ με την ανατολική Μεσόγειο και για αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου για παραγωγή ηλεκτρισμού που θα διοχετευόταν σε ελκυστικές τιμές στην ΕΕ.
Τα πρώτα σύννεφα είχαν εμφανιστεί το 2018 όταν ο ΑΔΜΗΕ ενημέρωσε τον Euroasia Interconnector ότι η ζεύγη Κρήτης με την Πελοπόννησο θα γίνει από τον ίδιο και δεν θα είναι μέρος του προγράμματος ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ - Κύπρου – Κρήτης.
Το 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε χορηγία €657 εκ. στο πλαίσιο του προγράμματος «Συνδέοντας την Ευρώπη» και πραγματοποιήθηκε η επίσημη τελετή έναρξης των εργασιών στη Λευκωσία. Στα τέλη του 2023 ο Euroasia μετονομάστηκε σε Great Sea Interconnector με τον ΑΔΜΗΕ την 1η Ιανουαρίου 2024 να έχει αποκτήσει το 51% κυριότητας του έργου και να είναι πλέον ο Φορέας υλοποίησης του έργου.
Τον Φεβρουάριο οι υπουργοί Οικονομικών και Ενέργειας της Κύπρου, Μάκης Κεραυνός και Γιώργος Παπαναστασίου κατέθεσαν τροποποιημένη πρόταση για συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατία στην υλοποίηση του Great Sea Interconnector με μετοχικό κεφάλαιο €100 εκ. Ωστόσο τέθηκαν όροι που αφορούσαν μελέτες και εκθέσεις βιωσιμότητας. Από και πέρα ξεκίνησε ένα γαϊτανάκι απαιτήσεων, ενστάσεων και υπαναχωρήσεων που μας οδήγησε στο σήμερα με την ηλεκτρική διασύνδεση να βρίσκεται στον αέρα.
Το δάσος και το δέντρο
Παρά το ότι το κουβάρι έχει μπλεχτεί σε νομικούς όρους και σε οικονομικά μεγέθη, αυτά αποτελούν την μικρή εικόνα. Η μεγάλη εικόνα είναι το γεωπολιτικό όφελος για τη Κύπρο η οποία είναι όμηρος της Τουρκίας ακόμα και στο θέμα της ενέργειας. Το 2011, όταν καταστράφηκε ο ηλεκτροπαραγωγός σταθμός στην περιοχή Βασιλικού από τόνους εκρηκτικών που είχαν αποθηκευτεί σε ακατάλληλες συνθήκες, η μόνη λύση για ηλεκτροδότηση των ελευθέρων περιοχών της Κύπρου ήταν η αγορά ηλεκτρισμού από το ψευδοκράτος.
Πλέον το ψευδοκράτος δημιουργεί υποδομές για ηλεκτρική διασύνδεση του με την Τουρκία και καλούν τη Κυπριακή Δημοκρατία να αξιοποιήσει αυτό το «δώρο» και να μην επιλέξει ηλεκτρική διασύνδεση με την Ελλάδα και το Ισραήλ η οποία είναι κοστοβόρα και πολύ πιο δύσκολη. Αν το κυπριακό ήταν λυμένο, αυτή η τουρκική πρόταση ίσως να είχε κάποια βάση, αλλά υπό τις συνθήκες κατοχής σημαίνει ενεργειακή αιχμαλωσία.
Η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου, Ελλάδας, Ισραήλ, πέραν των οικονομικών δεδομένων, που εν τέλει είναι θετικά για το Κύπριο καταναλωτή, ο οποίος πληρώνει το πιο ακριβό ηλεκτρικό ρεύμα στην Ευρώπη, έχει μια σαφή και σημαντική γεωπολιτική πτυχή η οποία δεν μπορεί να παραβλέπεται. Είναι η έξοδος από την ενεργειακή απομόνωση και η μείωση της επιρροής της Τουρκίας.
Αντί αυτού, το δέντρο καλύπτει το δάσος, κάτι που έχουν τονίσει φορτικά και οι ΗΠΑ προς την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία πέραν όλων των άλλων πληρώνει κάθε χρόνο δεκάδες εκατομμύρια ευρώ για αγορά ρύπων, αφού χρησιμοποιεί ακόμα μαζούτ για ηλεκτροπαραγωγή.