Ο ναύαρχος Γιαμαμότο ήταν ο οργανωτής της επίθεσης στον Ναύσταθμο του αμερικανικού Ναυτικού, στη Χαβάη, που έβαλε τις ΗΠΑ στον β' Παγκόσμιο πόλεμο - Ο πλοίαρχος Έλις Ζαχαρίας είχε προειδοποιήσει για την επίθεση αλλά δεν εισακούστηκε
«Κύριε ναύαρχε, αν οι Ιάπωνες αποφασίσουν τον πόλεμο, αυτός θα ξεκινήσει με μια αεροπορική επίθεση στον στόλο μας στη βάση της Ουάχου της Χαβάης, μια Κυριακή πρωί, με σκοπό την εξουδετέρωση τουλάχιστον τεσσάρων θωρηκτών. Με αεροσκάφη που θα πετάξουν από αεροπλανοφόρα και θα έρχονται από Βορρά λόγω της κατεύθυνσης των επικρατούντων ανέμων». Την προειδοποίηση αυτή απηύθυνε ένας πλοίαρχος του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού στις 29 Μαρτίου 1941, στον αρχηγό του Στόλου του Ειρηνικού, Χάσμπαντ Κίμελ. Οκτώ ολόκληρους μήνες πριν τον φρικιαστικό βομβαρδισμό του Περλ Χάρμπορ, στις 7 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, πριν από ακριβώς 84 χρόνια, που στοίχισε τη ζωή σε 2.423 Αμερικανούς και προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στον στόλο και την αεροπορία τους. «Και πότε την υπολογίζεις;» ήταν η ερώτηση του ναυάρχου. «Θα προηγηθούν τρεις κινήσεις-μηνύματα των Ιαπώνων. Υπάρχει μια ιαπωνική παροιμία: “άκου τρεις φορές και τότε πίστεψε”. Ηδη έχουν κάνει τη μία. Εστειλαν πρόσφατα νέο πρέσβη στην Ουάσινγκτον, πρώην υπουργό Εξωτερικών, τον ναύαρχο Νομούρα. Τον συνάντησα. Μου έδωσε την εντύπωση ότι βρίσκονται στην τελική φάση πολεμικής προετοιμασίας. Πληροφορούμαι δε, ότι επίκειται άφιξη και νέου ανώτατου διπλωμάτη στην πρεσβεία τους. Εφόσον συμβεί αυτό, θα απομένει μόνο η τρίτη κίνηση. Τότε θα ξέρουμε και τον ακριβή χρόνο».
Ο αρχηγός του Στόλου του Ειρηνικού, Χάσμπαντ Κίμελ
Η προειδοποίηση του 51χρονου αξιωματικού προς τους ανωτέρους του δεν ήταν η μοναδική. Μάλιστα, αν προς τον Κίμελ ήταν κάπως αόριστη για το μέλλον, στη συνέχεια έγινε πολύ συγκεκριμένη χρονικά.
Την επανέλαβε, τέλη Νοεμβρίου του 1941, στον Κέρτις Μάνσον, απεσταλμένο του ναυάρχου Χάρολντ Σταρκ, αρχηγού των ναυτικών επιχειρήσεων. Ο ναύαρχος φοβόταν πιθανές εξεγέρσεις Ιαπώνων κατοίκων σε διάφορες τοποθεσίες της Χαβάης σε περίπτωση πολέμου. Ο συνομιλητής του τον καθησύχασε, λέγοντας πως αυτές θα μπορούσαν εύκολα να ελεγχθούν. Αλλά τον προειδοποίησε ότι δεν θα υπήρχε καμιά προειδοποίηση ούτε στον τοπικό ιαπωνικό πληθυσμό. Η πρώτη πράξη πολέμου θα ήταν μια αιφνιδιαστική αεροπορική επίθεση, άρα απαιτούσε απόλυτη μυστικότητα. Ο ίδιος πλοίαρχος επανέλαβε την προειδοποίησή του σε δείπνο με τον Λόριν Θέρστον, εκδότη της εφημερίδας «Honolulu Advertiser» και του ραδιοφωνικού σταθμού KGU, στις 27 Νοεμβρίου. Τόσο στον Μάνσον όσο και στον Θέρστον, πρόσθεσε ότι ήδη στην Ουάσινγκτον είχε φτάσει, λίγες μόλις ημέρες πριν, και δεύτερος Ιάπωνας διπλωμάτης, απεσταλμένος της κυβέρνησης του Τόκιο, ο πρέσβης Σαμπούρο Κουρούσου.
Και όταν στις 3 Δεκεμβρίου έφτασε στην πρωτεύουσα και τρίτος, ο πρέσβης της Ιαπωνίας στο Περού, Τατσούκι Σακαμότο, ο αξιωματικός ήταν βέβαιος. Τότε έστειλε επείγον απόρρητο σήμα στον ναύαρχο Κίμελ, ότι ο κύκλος των ιαπωνικών μηνυμάτων ολοκληρώθηκε και η επίθεση είναι πλέον «προ των πυλών», με κάθε επόμενη Κυριακή ύποπτη για την εκδήλωσή της. Την πρώτη κιόλας Κυριακή, τέσσερις ημέρες αργότερα, επιβεβαιώθηκε. Αλλά ο Κίμελ και οι συν αυτώ, ανώτεροι και επιτελείς του, δεν έλαβαν υπ’ όψιν τοις μετρητοίς τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις του πλοιάρχου. Ετσι, γνώρισαν τον απόλυτο αιφνιδιασμό και οι Αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις μια τρομακτική, πρωτόγνωρη πανωλεθρία.
Ηταν Ελληνας
Αντιθέτως, στο μοιραίο λιμάνι την ώρα του βομβαρδισμού βρίσκονταν τουλάχιστον άλλοι δύο Ελληνοαμερικανοί που υπηρετούσαν στο Αμερικανικό Ναυτικό. Ο άτυχος πυροσβέστης Τζορτζ Κάτσος, που άφησε την τελευταία του πνοή στο θωρηκτό «Arizona» που υπέστη ολική καταστροφή και ο Πίτερ Σαραντάπουλας, βοηθός τηλεγραφητή στο μεταγωγικό «USS Argonne», που κατάφερε να επιζήσει.
Αργότερα περιέγραψε τη σκηνή στο βιβλίο του «Μυστικές Αποστολές»: «Από την πρώτη στιγμή του τρόμου, οι ξένοι ανάμεσα στο πλήθος ήταν που συνήλθαν από τον πανικό και ξεκίνησαν τις προσπάθειες διάσωσης. Οι Ιάπωνες ήταν αιχμάλωτοι μιας εκπληκτικής ψυχικής αδράνειας, εντελώς ανίκανοι να κατανοήσουν την κατάσταση. Φαίνονταν να έχουν πληγεί από απόλυτη αδυναμία. Αφού σταμάτησε ο σεισμός, συνέχισαν τη δουλειά τους, με μια απαθή αδιαφορία μπροστά στην καταστροφή γύρω τους».
Παράλληλα, τα φιλειρηνικά στοιχεία στο Τόκιο αντιδρούσαν θετικά. Σε επείγον εμπιστευτικό τηλεγράφημα, που υπεκλάπη από τον αμερικανικό στρατό, ο υπουργός Εξωτερικών, Τόγκο, ανέφερε στον πρέσβη στη Μόσχα ότι «τα σχόλια του Ζαχαρίας αξίζουν προσοχής. Δεν έχω καμία αντίρρηση κατά της αποκατάστασης της ειρήνης στα θεμέλια του Ατλαντικού Χάρτη».
Στις 26 Ιουλίου 1945 όμως, οι τρεις ηγέτες, Τρούμαν, Τσόρτσιλ, Στάλιν, στη Διακήρυξη του Πότσδαμ, δεν έδωσαν καμιά διαβεβαίωση για την τύχη του Αυτοκράτορα. Αυτό ήταν αρκετό να ενισχύσει την προπαγάνδα των φιλοπολεμικών στοιχείων στο Τόκιο για πόλεμο μέχρις εσχάτων.
Μετά το Πότσδαμ, ο Ζαχαρίας πραγματοποίησε δύο ακόμη εκπομπές, σε μια ύστατη προσπάθεια να πείσει την ιαπωνική κυβέρνηση να αποδεχθεί τους όρους των συμμάχων. Τελευταία, στις 4 Αυγούστου. Απέτυχε. Δύο ημέρες μετά οι Ιάπωνες θρηνούσαν δεκάδες χιλιάδες νεκρούς στη Χιροσίμα από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας και σχεδόν άλλους τόσους στις 9 Αυγούστου στο Ναγκασάκι από τη ρίψη της δεύτερης. Ουδέποτε υπήρξε ακριβής προσδιορισμός των θυμάτων. Υπολογίστηκαν μεταξύ 129.000 και 226.00 νεκρών.
Ο Ζαχαρίας αποστρατεύτηκε ως υποναύαρχος, την 1η Νοεμβρίου 1946. Πέθανε στις 27 Ιουνίου 1961 στο εξοχικό του στο Γουέστ Σπρίνγκφιλντ του Νιου Χάμσαϊρ. Μέχρι τότε έδινε περίπου 200 διαλέξεις κάθε χρόνο, κυρίως σε πανεπιστήμια, αναλύοντας τις εμπειρίες του από την 38χρονη καριέρα του.
Ο βοηθός ασυρματιστή
Οπως αναφέρεται στα αρχεία του «USS Arizona mail Memorial» στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, ο Κάτσος κατατάχτηκε στο Ναυτικό τον Ιούλιο του 1923, έχοντας ήδη υπηρετήσει στον Στρατό. Απολύθηκε από το Ναυτικό στις 2 Ιουνίου 1927. Ακολούθως εργάστηκε στο εμπορικό ατμόπλοιο «California» ως υαλοκαθαριστής, εν συνεχεία στο «SS Virginia» και το 1933 ως πυροσβέστης στο «SS Orizaba», εμπορικό πλοίο που μετέφερε επιβάτες μεταξύ Νέας Υόρκης, Κούβας και Μεξικού.
Κατατάχθηκε ξανά στο Ναυτικό στις 18 Σεπτεμβρίου 1939 και τοποθετήθηκε στο «USS Arizona» τον επόμενο Ιανουάριο. Ηταν πυροσβέστης πρώτης τάξεως όταν σκοτώθηκε στην ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Αφησε πίσω του χήρα τη σύζυγό του Ειρήνη. Συμπεριλαμβάνεται στα μέλη του πληρώματος του «Arizona», των οποίων τα λείψανα δεν κατέστη δυνατόν να ανακτηθούν.
Η τραγωδία του «Arizona»
Η προειδοποίηση του 51χρονου αξιωματικού προς τους ανωτέρους του δεν ήταν η μοναδική. Μάλιστα, αν προς τον Κίμελ ήταν κάπως αόριστη για το μέλλον, στη συνέχεια έγινε πολύ συγκεκριμένη χρονικά.
Την επανέλαβε, τέλη Νοεμβρίου του 1941, στον Κέρτις Μάνσον, απεσταλμένο του ναυάρχου Χάρολντ Σταρκ, αρχηγού των ναυτικών επιχειρήσεων. Ο ναύαρχος φοβόταν πιθανές εξεγέρσεις Ιαπώνων κατοίκων σε διάφορες τοποθεσίες της Χαβάης σε περίπτωση πολέμου. Ο συνομιλητής του τον καθησύχασε, λέγοντας πως αυτές θα μπορούσαν εύκολα να ελεγχθούν. Αλλά τον προειδοποίησε ότι δεν θα υπήρχε καμιά προειδοποίηση ούτε στον τοπικό ιαπωνικό πληθυσμό. Η πρώτη πράξη πολέμου θα ήταν μια αιφνιδιαστική αεροπορική επίθεση, άρα απαιτούσε απόλυτη μυστικότητα. Ο ίδιος πλοίαρχος επανέλαβε την προειδοποίησή του σε δείπνο με τον Λόριν Θέρστον, εκδότη της εφημερίδας «Honolulu Advertiser» και του ραδιοφωνικού σταθμού KGU, στις 27 Νοεμβρίου. Τόσο στον Μάνσον όσο και στον Θέρστον, πρόσθεσε ότι ήδη στην Ουάσινγκτον είχε φτάσει, λίγες μόλις ημέρες πριν, και δεύτερος Ιάπωνας διπλωμάτης, απεσταλμένος της κυβέρνησης του Τόκιο, ο πρέσβης Σαμπούρο Κουρούσου.
Και όταν στις 3 Δεκεμβρίου έφτασε στην πρωτεύουσα και τρίτος, ο πρέσβης της Ιαπωνίας στο Περού, Τατσούκι Σακαμότο, ο αξιωματικός ήταν βέβαιος. Τότε έστειλε επείγον απόρρητο σήμα στον ναύαρχο Κίμελ, ότι ο κύκλος των ιαπωνικών μηνυμάτων ολοκληρώθηκε και η επίθεση είναι πλέον «προ των πυλών», με κάθε επόμενη Κυριακή ύποπτη για την εκδήλωσή της. Την πρώτη κιόλας Κυριακή, τέσσερις ημέρες αργότερα, επιβεβαιώθηκε. Αλλά ο Κίμελ και οι συν αυτώ, ανώτεροι και επιτελείς του, δεν έλαβαν υπ’ όψιν τοις μετρητοίς τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις του πλοιάρχου. Ετσι, γνώρισαν τον απόλυτο αιφνιδιασμό και οι Αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις μια τρομακτική, πρωτόγνωρη πανωλεθρία.
Ηταν Ελληνας
Ο αξιωματικός αυτός ήταν Ελληνοαμερικανός. Ο πλοίαρχος Ελις Ζαχαρίας, γεννημένος την 1η Ιανουαρίου 1890 στο Τζάκσονσβιλ της Φλόριντα, γιος Ελλήνων μεταναστών από τη Λακωνία -μακρινός απόγονος του θρυλικού κλέφτη από τη Μάνη, Ζαχαριά-, με λαμπρή καριέρα στη μυστική υπηρεσία πληροφοριών του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού (ΟΝΙ). Δεν είχε φυσική παρουσία στο Περλ Χάρμπορ, την ημέρα της καταστροφής, το πλοίο που διοικούσε, το «Salt Lake City», περιπολούσε 200 μίλια μακράν της Χαβάης. Αλλά η εμπλοκή του ήταν κάτι παραπάνω από άμεση, παρότι τελικά δεν κατάφερε να αποτρέψει την τραγωδία.
Ο πλοίαρχος Ελις Ζαχαρίας είχε προειδοποιήσει για την επίθεση
Αντιθέτως, στο μοιραίο λιμάνι την ώρα του βομβαρδισμού βρίσκονταν τουλάχιστον άλλοι δύο Ελληνοαμερικανοί που υπηρετούσαν στο Αμερικανικό Ναυτικό. Ο άτυχος πυροσβέστης Τζορτζ Κάτσος, που άφησε την τελευταία του πνοή στο θωρηκτό «Arizona» που υπέστη ολική καταστροφή και ο Πίτερ Σαραντάπουλας, βοηθός τηλεγραφητή στο μεταγωγικό «USS Argonne», που κατάφερε να επιζήσει.
Ο ασυρματιστής Πίτερ Σαραντάπουλας
Πώς έμαθε τους Ιάπωνες
Πώς έμαθε τους Ιάπωνες
Ο Ελις Ζαχαρίας ήταν λάτρης του ιαπωνικού πολιτισμού. Εμαθε από νωρίς άπταιστα ιαπωνικά, ένας εκ των μόλις δύο Αμερικανών αξιωματικών που γνώριζαν τότε την πολύ δύσκολη αυτή γλώσσα. Το 1920 εστάλη στην πρεσβεία στο Τόκιο, ως επικεφαλής του γραφείου πληροφοριών. Εμεινε εκεί έξι χρόνια. Γνώρισε σημαντικούς Ιάπωνες, φυσικά αξιωματικούς, αλλά και πολιτικούς. Ανάμεσά τους ο μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών, ναύαρχος, Κιτσισαμπούρο Νομούρα, αλλά και ο αδερφός του αυτοκράτορα Χιροχίτο, πρίγκιπας Τακαμάτσο, τον οποίο το 1931 συνόδευσε επί δύο μήνες στο «ταξίδι του μέλιτος» που πραγματοποίησε εκείνος στις ΗΠΑ. Συνειδητοποίησε την ψυχολογία των Ιαπώνων, από την παθητική αντίδρασή τους στον καταστροφικό σεισμό της 1ης Σεπτεμβρίου 1923 στη Γιοκοχάμα. 104.000 νεκροί. Βρισκόταν στην προβλήτα του λιμανιού της και απέκτησε μια σπάνια εικόνα του ιαπωνικού χαρακτήρα υπό ακραία πίεση.
Ο αυτοκράτορας Χιροχίτο
Αργότερα περιέγραψε τη σκηνή στο βιβλίο του «Μυστικές Αποστολές»: «Από την πρώτη στιγμή του τρόμου, οι ξένοι ανάμεσα στο πλήθος ήταν που συνήλθαν από τον πανικό και ξεκίνησαν τις προσπάθειες διάσωσης. Οι Ιάπωνες ήταν αιχμάλωτοι μιας εκπληκτικής ψυχικής αδράνειας, εντελώς ανίκανοι να κατανοήσουν την κατάσταση. Φαίνονταν να έχουν πληγεί από απόλυτη αδυναμία. Αφού σταμάτησε ο σεισμός, συνέχισαν τη δουλειά τους, με μια απαθή αδιαφορία μπροστά στην καταστροφή γύρω τους».
Το βιβλίο του πλοιάρχου Ελις Ζαχαρίας για την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ.
Ο Γιαμαμότο
Ο Γιαμαμότο
Η δράση του στο Τόκιο τον έφερε στην Ουάσινγκτον, το 1926, στη μυστική μονάδα κρυπτανάλυσης της ONI. Τότε γνώρισε τους Ιάπωνες αξιωματικούς που υπηρετούσαν στην πρεσβεία τους. Ανάμεσά τους ο Ισορόκου Γιαμαμότο, μετέπειτα εμπνευστής και οργανωτής της επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ. Οι δύο άνδρες ανέπτυξαν προσωπικές σχέσεις, βασισμένες στην αλληλοεκτίμηση. Στην πραγματικότητα, μάλλον, ο ένας παρακολουθούσε τον άλλο. Επαιζαν και παρτίδες πόκερ μεταξύ τους, κάτι που στον Ζαχαρίας χρησίμευσε πολύ αργότερα για να ερμηνεύει σχεδιασμούς και κινήσεις του Γιαμαμότο, που θεωρείτο «μετρ της μπλόφας», στο πεδίο των επιχειρήσεων. Σταδιακά, ανεξάρτητα από το πού υπηρετούσε, ο Ζαχαρίας εκτοξεύτηκε στην ιεραρχία της ΟΝΙ. Και θεωρήθηκε, ευλόγως, ως ο «απόλυτος ειδικός» για την παρακολούθηση και ερμηνεία των κινήσεων των Ιαπώνων.
Τον Ιούλιο του 1935, με τη σύζυγό του, Κλερ, παρέθεσαν δείπνο στον Ιάπωνα ναυτικό ακόλουθο, λοχαγό Τάμον Γιαμαγκούτσι, στο σπίτι τους στην Ουάσινγκτον. Κατά τη διάρκεια του, κατόπιν εντολής του, πράκτορες της ONI εισέβαλαν στο σπίτι του ακόλουθου και το έκαναν φύλλο και φτερό για να διαπιστώσουν αν διατηρούσε ηλεκτρική μηχανή κρυπτογράφησης. Δεν βρήκαν κάτι.
Τον Ιούλιο του 1935, με τη σύζυγό του, Κλερ, παρέθεσαν δείπνο στον Ιάπωνα ναυτικό ακόλουθο, λοχαγό Τάμον Γιαμαγκούτσι, στο σπίτι τους στην Ουάσινγκτον. Κατά τη διάρκεια του, κατόπιν εντολής του, πράκτορες της ONI εισέβαλαν στο σπίτι του ακόλουθου και το έκαναν φύλλο και φτερό για να διαπιστώσουν αν διατηρούσε ηλεκτρική μηχανή κρυπτογράφησης. Δεν βρήκαν κάτι.
Ο Ισορόκου Γιαμαμότο ήταν ο εμπνευστής και οργανωτής της επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ
Η διαμάχη με τον Κίμελ
Η διαμάχη με τον Κίμελ
Αργότερα, με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε εξέλιξη, θεωρούσε βέβαιη την ιαπωνική επίθεση στον αμερικανικό στόλο. Οι υποψίες του εντάθηκαν περαιτέρω μετά τη συνομιλία στις 7 Φεβρουαρίου 1941 με τον Νομούρα στο Σαν Φρανσίσκο. Ο Νομούρα στάλθηκε ως πρέσβης στην Ουάσινγκτον από το κυβερνών «Κόμμα του Πολέμου», ως προπέτασμα καπνού. Το Τόκιο ετοιμαζόταν για πόλεμο, αλλά ο Νομούρα θεωρούνταν μετριοπαθής από τους Αμερικανούς. Στο βιβλίο του ο Ζαχαρίας έγραψε ότι ο πρέσβης φάνηκε να φοβάται βαθιά την αυξανόμενη δύναμη που συγκέντρωναν οι Ιάπωνες εξτρεμιστές. Ενώ πίστευε ότι μια σύγκρουση με τις ΗΠΑ θα κατέστρεφε την ιαπωνική αυτοκρατορία.
Η προαναφερθείσα συνομιλία του με τον Κίμελ επιβεβαιώθηκε και κατά την ακρόασή του στην επιτροπή του Ναυτικού που διερεύνησε τις ευθύνες του ναυάρχου για την τραγωδία. Ωστόσο, εκείνος αρνήθηκε ότι ο πλοίαρχος τον προειδοποίησε συγκεκριμένα για την αεροπορική επίθεση. Συνήγορός του, ο υφιστάμενός του λοχαγός Σμιθ. Ετσι η υπόθεση εξελίχθηκε σε διαμάχη της αξιοπιστίας του προσωπικού λόγου των δύο ανδρών. Ωστόσο, αργότερα, στον κατάλογο των εθνικών αρχείων του Πολεμικού Ναυτικού, προέκυψε και το απόρρητο σήμα του Ελις Ζαχαρίας της 3ης Δεκεμβρίου 1941. Παρ’ όλα αυτά, ο Κίμελ δεν κατηγορήθηκε ούτε για παράβαση καθήκοντος ούτε για αμέλεια. Αποστρατεύτηκε βεβαίως άρον άρον, καθώς στα χέρια του «έσκασαν οι βόμβες». Αποκαταστάθηκε μερικώς, 70 χρόνια αργότερα, από τον Μπαράκ Ομπάμα.
Το «Σχέδιο Ι-45»
Η προαναφερθείσα συνομιλία του με τον Κίμελ επιβεβαιώθηκε και κατά την ακρόασή του στην επιτροπή του Ναυτικού που διερεύνησε τις ευθύνες του ναυάρχου για την τραγωδία. Ωστόσο, εκείνος αρνήθηκε ότι ο πλοίαρχος τον προειδοποίησε συγκεκριμένα για την αεροπορική επίθεση. Συνήγορός του, ο υφιστάμενός του λοχαγός Σμιθ. Ετσι η υπόθεση εξελίχθηκε σε διαμάχη της αξιοπιστίας του προσωπικού λόγου των δύο ανδρών. Ωστόσο, αργότερα, στον κατάλογο των εθνικών αρχείων του Πολεμικού Ναυτικού, προέκυψε και το απόρρητο σήμα του Ελις Ζαχαρίας της 3ης Δεκεμβρίου 1941. Παρ’ όλα αυτά, ο Κίμελ δεν κατηγορήθηκε ούτε για παράβαση καθήκοντος ούτε για αμέλεια. Αποστρατεύτηκε βεβαίως άρον άρον, καθώς στα χέρια του «έσκασαν οι βόμβες». Αποκαταστάθηκε μερικώς, 70 χρόνια αργότερα, από τον Μπαράκ Ομπάμα.
Το «Σχέδιο Ι-45»
Αν ο Ζαχαρίας εισακούονταν, πολλές από τις 2.423 ζωές Αμερικανών που χάθηκαν στο Περλ Χάρμπορ θα σώζονταν. Θα ήταν ένας ήρωας. Αλλά πολύ περισσότερες, στη συντριπτική τους πλειονότητα Ιαπώνων, θα σώζονταν αν ευδοκιμούσε η επιχείρηση πειθούς να παραδοθούν άνευ όρων.
Πώς έχει η ιστορία αυτή; Στα τέλη του 1944, ο Ζαχαρίας πίστευε ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να βοηθήσουν όσους Ιάπωνες βρίσκονταν στο αντιπολεμικό στρατόπεδο, να πιέσουν την κυβέρνηση για τον μονόδρομο της παράδοσης. Υπέβαλε τότε μια εισήγηση για την άσκηση ολοκληρωτικού ψυχολογικού πολέμου απέναντι στους Ιάπωνες, στον υπουργό του Ναυτικού Τζέιμς Φόρεσταλ. Ηταν το «Επιχειρησιακό Σχέδιο I-45 για την παράδοση και κατοχή της Ιαπωνίας».
Το σχέδιο προέβλεπε μια μεθοδευμένη ψυχολογική εκστρατεία με ραδιοφωνικές εκπομπές, μέχρι φυλλάδια που θα μπορούσε να διαβάσει ο μέσος Ιάπωνας για να κατανοήσει την αμερικανική θέση και να υποστηρίξει τα επιχειρήματα των φιλοειρηνευτικών μελών της κυβέρνησης. Συγχρόνως, μια σειρά παρασκηνιακών ενεργειών για να αναγκαστούν οι Ιάπωνες ηγέτες να παραδοθούν.
Οι περισσότεροι αξιωματούχοι στην Ουάσινγκτον διαφώνησαν. Ομως ο Φόρεσταλ εμπιστεύθηκε το σχέδιο και για λόγους παγκόσμιας γεωπολιτικής. Θεωρούσε βέβαιο ότι η Σοβιετική Ενωση επρόκειτο να κηρύξει τον πόλεμο στην Ιαπωνία με στόχο την κατάληψη εδαφών στην Ασία. Ηλπιζε λοιπόν, ότι το σχέδιο του Ζαχαρίας θα προλάβαινε την εμπλοκή τους. Στις 19 Μαρτίου 1945 το ενέκρινε επίσημα.
Με την παράδοση της Γερμανίας, η φωνή του Ελις Ζαχαρίας ακούστηκε για πρώτη φορά στους ιαπωνικούς ραδιοφωνικούς δέκτες στις 8 Μαΐου 1945.
Πώς έχει η ιστορία αυτή; Στα τέλη του 1944, ο Ζαχαρίας πίστευε ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να βοηθήσουν όσους Ιάπωνες βρίσκονταν στο αντιπολεμικό στρατόπεδο, να πιέσουν την κυβέρνηση για τον μονόδρομο της παράδοσης. Υπέβαλε τότε μια εισήγηση για την άσκηση ολοκληρωτικού ψυχολογικού πολέμου απέναντι στους Ιάπωνες, στον υπουργό του Ναυτικού Τζέιμς Φόρεσταλ. Ηταν το «Επιχειρησιακό Σχέδιο I-45 για την παράδοση και κατοχή της Ιαπωνίας».
Το σχέδιο προέβλεπε μια μεθοδευμένη ψυχολογική εκστρατεία με ραδιοφωνικές εκπομπές, μέχρι φυλλάδια που θα μπορούσε να διαβάσει ο μέσος Ιάπωνας για να κατανοήσει την αμερικανική θέση και να υποστηρίξει τα επιχειρήματα των φιλοειρηνευτικών μελών της κυβέρνησης. Συγχρόνως, μια σειρά παρασκηνιακών ενεργειών για να αναγκαστούν οι Ιάπωνες ηγέτες να παραδοθούν.
Οι περισσότεροι αξιωματούχοι στην Ουάσινγκτον διαφώνησαν. Ομως ο Φόρεσταλ εμπιστεύθηκε το σχέδιο και για λόγους παγκόσμιας γεωπολιτικής. Θεωρούσε βέβαιο ότι η Σοβιετική Ενωση επρόκειτο να κηρύξει τον πόλεμο στην Ιαπωνία με στόχο την κατάληψη εδαφών στην Ασία. Ηλπιζε λοιπόν, ότι το σχέδιο του Ζαχαρίας θα προλάβαινε την εμπλοκή τους. Στις 19 Μαρτίου 1945 το ενέκρινε επίσημα.
Με την παράδοση της Γερμανίας, η φωνή του Ελις Ζαχαρίας ακούστηκε για πρώτη φορά στους ιαπωνικούς ραδιοφωνικούς δέκτες στις 8 Μαΐου 1945.
Ανδρες του Αμερικανικού Ναυτικού κοιτούν αποσβολωμένοι την επίθεση
Ο «Χάρτης του Ατλαντικού» και το Πότσδαμ
Ο «Χάρτης του Ατλαντικού» και το Πότσδαμ
Κλειδί ήταν ο «Χάρτης του Ατλαντικού», υπογεγραμμένος από τους Ρούσβελτ και Τσόρτσιλ στις αρχές του 1941. Προοριζόταν για την Ευρώπη μεταπολεμικά, αλλά ο Ζαχαρίας είδε την ευκαιρία να εφαρμοστούν οι διατάξεις του και στο «Θέατρο του Ειρηνικού».
Στις 21 Ιουλίου 1945, στη 12η εκπομπή του, ήταν απόλυτος: «Η Ιαπωνία έχει ήδη χάσει τον πόλεμο. Οι Ιάπωνες ηγέτες αντιμετωπίζουν δύο εναλλακτικές λύσεις. Η μία είναι η ουσιαστική καταστροφή της Ιαπωνίας ακολουθούμενη από μια επιβεβλημένη ειρήνη. Η άλλη είναι η άνευ όρων παράδοση με το συνακόλουθο όφελος, όπως ορίζεται από τον Ατλαντικό Χάρτη».
Δεν είχε καμιά εξουσιοδότηση από κανέναν. Την επόμενη ημέρα στις ΗΠΑ επικρατούσε άνεμος αισιοδοξίας. Οι «New York Times» είχαν τίτλο «Η Ιαπωνία προειδοποιείται να παραδοθεί σύντομα: Η αμερικανική ραδιοφωνική εκπομπή λέει ότι η ταχύτητα θα φέρει ειρήνη με βάση τον Ατλαντικό Χάρτη». Ο Φόρεσταλ κάλυψε τις ενέργειες του Ζαχαρίας και στη συνέχεια έπεισε και τον Τρούμαν.
Στις 21 Ιουλίου 1945, στη 12η εκπομπή του, ήταν απόλυτος: «Η Ιαπωνία έχει ήδη χάσει τον πόλεμο. Οι Ιάπωνες ηγέτες αντιμετωπίζουν δύο εναλλακτικές λύσεις. Η μία είναι η ουσιαστική καταστροφή της Ιαπωνίας ακολουθούμενη από μια επιβεβλημένη ειρήνη. Η άλλη είναι η άνευ όρων παράδοση με το συνακόλουθο όφελος, όπως ορίζεται από τον Ατλαντικό Χάρτη».
Δεν είχε καμιά εξουσιοδότηση από κανέναν. Την επόμενη ημέρα στις ΗΠΑ επικρατούσε άνεμος αισιοδοξίας. Οι «New York Times» είχαν τίτλο «Η Ιαπωνία προειδοποιείται να παραδοθεί σύντομα: Η αμερικανική ραδιοφωνική εκπομπή λέει ότι η ταχύτητα θα φέρει ειρήνη με βάση τον Ατλαντικό Χάρτη». Ο Φόρεσταλ κάλυψε τις ενέργειες του Ζαχαρίας και στη συνέχεια έπεισε και τον Τρούμαν.
Ο πλοίαρχος Ελις Ζαχαρίας κατά τη διάρκεια της ραδιοφωνικής εκπομπής με μηνύματα για τους Ιάπωνες
Παράλληλα, τα φιλειρηνικά στοιχεία στο Τόκιο αντιδρούσαν θετικά. Σε επείγον εμπιστευτικό τηλεγράφημα, που υπεκλάπη από τον αμερικανικό στρατό, ο υπουργός Εξωτερικών, Τόγκο, ανέφερε στον πρέσβη στη Μόσχα ότι «τα σχόλια του Ζαχαρίας αξίζουν προσοχής. Δεν έχω καμία αντίρρηση κατά της αποκατάστασης της ειρήνης στα θεμέλια του Ατλαντικού Χάρτη».
Στις 26 Ιουλίου 1945 όμως, οι τρεις ηγέτες, Τρούμαν, Τσόρτσιλ, Στάλιν, στη Διακήρυξη του Πότσδαμ, δεν έδωσαν καμιά διαβεβαίωση για την τύχη του Αυτοκράτορα. Αυτό ήταν αρκετό να ενισχύσει την προπαγάνδα των φιλοπολεμικών στοιχείων στο Τόκιο για πόλεμο μέχρις εσχάτων.
Μετά το Πότσδαμ, ο Ζαχαρίας πραγματοποίησε δύο ακόμη εκπομπές, σε μια ύστατη προσπάθεια να πείσει την ιαπωνική κυβέρνηση να αποδεχθεί τους όρους των συμμάχων. Τελευταία, στις 4 Αυγούστου. Απέτυχε. Δύο ημέρες μετά οι Ιάπωνες θρηνούσαν δεκάδες χιλιάδες νεκρούς στη Χιροσίμα από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας και σχεδόν άλλους τόσους στις 9 Αυγούστου στο Ναγκασάκι από τη ρίψη της δεύτερης. Ουδέποτε υπήρξε ακριβής προσδιορισμός των θυμάτων. Υπολογίστηκαν μεταξύ 129.000 και 226.00 νεκρών.
Ο Ζαχαρίας αποστρατεύτηκε ως υποναύαρχος, την 1η Νοεμβρίου 1946. Πέθανε στις 27 Ιουνίου 1961 στο εξοχικό του στο Γουέστ Σπρίνγκφιλντ του Νιου Χάμσαϊρ. Μέχρι τότε έδινε περίπου 200 διαλέξεις κάθε χρόνο, κυρίως σε πανεπιστήμια, αναλύοντας τις εμπειρίες του από την 38χρονη καριέρα του.
Ο βοηθός ασυρματιστή
O Πίτερ Σαραντάπουλας γεννήθηκε στις 22 Ιουνίου 1923 στο Τζόνσον Σίτι, της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Οι γονείς του ήταν ο Δημήτριος (μάλλον από το Ανεμοχώρι Ηλείας), που μετανάστευσε στις ΗΠΑ σε ηλικία 12 ετών, και η Βασιλική από τη Σπάρτη. Ηξερε καλά ελληνικά.
Ο Πίτερ Σαραντάπουλας έφυγε από τη ζωή στις 25 Ιουλίου 2010, στο Ρόκλαντ, σε ηλικία 87 ετών
Στις 27 Ιανουαρίου 1941, αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το λύκειο, μετέβη στο στρατολογικό γραφείο του Μπίνχαμτον για να καταταγεί. Εγινε αμέσως δεκτός. Στις αρχές Απριλίου αποφοίτησε ως Ναύτης Β’ Τάξεως. Στις 30 Αυγούστου 1941 τοποθετήθηκε στο μεταγωγικό πλοίο «USS Argonne», το οποίο απέπλευσε την επομένη με προορισμό το Περλ Χάρμπορ, όπου αγκυροβόλησε στην αποβάθρα 1010. Ο ίδιος ήταν βοηθός ασυρματιστής, εκπαιδευόμενος ακόμα.
Το κυριακάτικο ξημέρωμα της 7ης Δεκεμβρίου 1941 είχε ξυπνήσει πολύ νωρίς και ευδιάθετος, όντας εξοδούχος. Ανέβηκε μέχρι το διαμέρισμα του ασυρμάτου για να περάσει την ώρα του καθώς οι άδειες εξόδου θα δίνονταν στις 09.00. Σύμφωνα με έρευνα του Γιώργου Χαλκιαδόπουλου που περιέχεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ), ο ίδιος περιγράφει εκείνο το πρωινό:
«Ξαφνικά, γύρω στις 08.00, ακούστηκαν αρκετές εκρήξεις. Στην αρχή δεν δώσαμε μεγάλη σημασία, γιατί το Περλ Χάρμπορ ήταν μια τεράστια ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη.
Ετρεξα στο κατάστρωμα και μαζί με τους συναδέλφους μου κοιτώντας ψηλά, είδαμε αεροπλάνα παντού. Με τα εθνόσημα με τους κόκκινους δίσκους, αυτά που αργότερα τα ονομάζαμε “meatballs”. Καταλάβαμε ότι οι Ιάπωνες μας βομβαρδίζουν. Κοίταξα ακριβώς απέναντι, εκεί που ήταν δεμένο το θωρηκτό “USS ARIZONA” τυλιγμένο μέσα σε πυκνούς καπνούς και δεν το πίστευα! Ξαφνικά ανατινάχτηκε μπροστά στα μάτια μου και οι καπνοί πύκνωσαν ακόμη περισσότερο!
Κοίταξα πιο πέρα, εκεί που ήταν αγκυροβολημένο το “USS OKLAHOMA” (BB-37) και είδα ότι είχε αρχίσει να αναποδογυρίζει σιγά-σιγά, ενώ ιαπωνικά αεροσκάφη πολυβολούσαν το σημείο που βρισκόταν το πλοίο μου. Καθώς τα Zero διέρχονταν πάνω από τα κεφάλια μας, η πρώτη μου αντίδραση ήταν να τρέξω προς την άλλη πλευρά για να σωθώ. Ενιωθα πως αποτελούσα εύκολο στόχο, καθώς η λευκή μου στολή θα ξεχώριζε καθαρά στο σκουρόχρωμο φόντο του πλοίου.
Η επίθεση ξεκίνησε στις 07.55 και σε 10 λεπτά καταφέραμε να θέσουμε σε λειτουργία μερικά πολυβόλα των 0,50 in. Είδα τουλάχιστον 5 ιαπωνικά αεροσκάφη να συντρίβονται στη θάλασσα.
Μετά την επίθεση πήγα στον ασύρματο και ο συνάδελφός μου, χαμογελώντας πικρά, μου έδειξε σήματα που είχαν έρθει λίγο μετά την έναρξη της επίθεσης. “Pearl Harbor under attack. This is no drill.” Ηταν, όμως, πλέον πολύ αργά».
Ο Σαραντάπουλας έφυγε από τη ζωή στις 25 Ιουλίου 2010, στο Ρόκλαντ, σε ηλικία 87 ετών.
Ο άτυχος πυροσβέστης Τζορτζ Κάτσος
Στις 27 Ιανουαρίου 1941, αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το λύκειο, μετέβη στο στρατολογικό γραφείο του Μπίνχαμτον για να καταταγεί. Εγινε αμέσως δεκτός. Στις αρχές Απριλίου αποφοίτησε ως Ναύτης Β’ Τάξεως. Στις 30 Αυγούστου 1941 τοποθετήθηκε στο μεταγωγικό πλοίο «USS Argonne», το οποίο απέπλευσε την επομένη με προορισμό το Περλ Χάρμπορ, όπου αγκυροβόλησε στην αποβάθρα 1010. Ο ίδιος ήταν βοηθός ασυρματιστής, εκπαιδευόμενος ακόμα.
Το κυριακάτικο ξημέρωμα της 7ης Δεκεμβρίου 1941 είχε ξυπνήσει πολύ νωρίς και ευδιάθετος, όντας εξοδούχος. Ανέβηκε μέχρι το διαμέρισμα του ασυρμάτου για να περάσει την ώρα του καθώς οι άδειες εξόδου θα δίνονταν στις 09.00. Σύμφωνα με έρευνα του Γιώργου Χαλκιαδόπουλου που περιέχεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ), ο ίδιος περιγράφει εκείνο το πρωινό:
«Ξαφνικά, γύρω στις 08.00, ακούστηκαν αρκετές εκρήξεις. Στην αρχή δεν δώσαμε μεγάλη σημασία, γιατί το Περλ Χάρμπορ ήταν μια τεράστια ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη.
Ετρεξα στο κατάστρωμα και μαζί με τους συναδέλφους μου κοιτώντας ψηλά, είδαμε αεροπλάνα παντού. Με τα εθνόσημα με τους κόκκινους δίσκους, αυτά που αργότερα τα ονομάζαμε “meatballs”. Καταλάβαμε ότι οι Ιάπωνες μας βομβαρδίζουν. Κοίταξα ακριβώς απέναντι, εκεί που ήταν δεμένο το θωρηκτό “USS ARIZONA” τυλιγμένο μέσα σε πυκνούς καπνούς και δεν το πίστευα! Ξαφνικά ανατινάχτηκε μπροστά στα μάτια μου και οι καπνοί πύκνωσαν ακόμη περισσότερο!
Κοίταξα πιο πέρα, εκεί που ήταν αγκυροβολημένο το “USS OKLAHOMA” (BB-37) και είδα ότι είχε αρχίσει να αναποδογυρίζει σιγά-σιγά, ενώ ιαπωνικά αεροσκάφη πολυβολούσαν το σημείο που βρισκόταν το πλοίο μου. Καθώς τα Zero διέρχονταν πάνω από τα κεφάλια μας, η πρώτη μου αντίδραση ήταν να τρέξω προς την άλλη πλευρά για να σωθώ. Ενιωθα πως αποτελούσα εύκολο στόχο, καθώς η λευκή μου στολή θα ξεχώριζε καθαρά στο σκουρόχρωμο φόντο του πλοίου.
Η επίθεση ξεκίνησε στις 07.55 και σε 10 λεπτά καταφέραμε να θέσουμε σε λειτουργία μερικά πολυβόλα των 0,50 in. Είδα τουλάχιστον 5 ιαπωνικά αεροσκάφη να συντρίβονται στη θάλασσα.
Μετά την επίθεση πήγα στον ασύρματο και ο συνάδελφός μου, χαμογελώντας πικρά, μου έδειξε σήματα που είχαν έρθει λίγο μετά την έναρξη της επίθεσης. “Pearl Harbor under attack. This is no drill.” Ηταν, όμως, πλέον πολύ αργά».
Ο Σαραντάπουλας έφυγε από τη ζωή στις 25 Ιουλίου 2010, στο Ρόκλαντ, σε ηλικία 87 ετών.
Ο άτυχος πυροσβέστης Τζορτζ Κάτσος
Μέλος του πληρώματος του τραγικού θωρηκτού «Arizona» ήταν ένας Ελληνοαμερικανός. Ο Τζορτζ Κάτσος, που γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1906 από Ελληνες Λάκωνες μετανάστες, τον Αντώνιο Κάτσο από την Αλευρού και την Αννα Κουρούπη από το Καστόρι.
Ο πυροσβέστης Τζορτζ Κάτσος
Οπως αναφέρεται στα αρχεία του «USS Arizona mail Memorial» στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, ο Κάτσος κατατάχτηκε στο Ναυτικό τον Ιούλιο του 1923, έχοντας ήδη υπηρετήσει στον Στρατό. Απολύθηκε από το Ναυτικό στις 2 Ιουνίου 1927. Ακολούθως εργάστηκε στο εμπορικό ατμόπλοιο «California» ως υαλοκαθαριστής, εν συνεχεία στο «SS Virginia» και το 1933 ως πυροσβέστης στο «SS Orizaba», εμπορικό πλοίο που μετέφερε επιβάτες μεταξύ Νέας Υόρκης, Κούβας και Μεξικού.
Κατατάχθηκε ξανά στο Ναυτικό στις 18 Σεπτεμβρίου 1939 και τοποθετήθηκε στο «USS Arizona» τον επόμενο Ιανουάριο. Ηταν πυροσβέστης πρώτης τάξεως όταν σκοτώθηκε στην ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Αφησε πίσω του χήρα τη σύζυγό του Ειρήνη. Συμπεριλαμβάνεται στα μέλη του πληρώματος του «Arizona», των οποίων τα λείψανα δεν κατέστη δυνατόν να ανακτηθούν.
Η τραγωδία του «Arizona»
Το «Arizona» επλήγη καίρια από τις τορπίλες και τις βόμβες των ιαπωνικών αεροσκαφών και τελικά βυθίστηκε. Από τις βόμβες και μια τρομερή έκρηξη σκοτώθηκαν 1.177 από τα 1.512 μέλη του πληρώματος. Οι μισοί από το σύνολο των νεκρών της επίθεσης.
Πολλοί είχαν σκοτωθεί ακαριαία από τις βόμβες, άλλοι κάηκαν και άλλοι εγκλωβίστηκαν και βυθίστηκαν μαζί με το πλοίο. Μαρτυρικός θάνατος. Το πλοίο συμπαρέσυρε στον υγρό τάφο του πάνω από 900 άνδρες, που επισήμως δηλώνονται «θαμμένοι στη θάλασσα».
Πολλοί από όσους κάηκαν ήταν σε σημείο που δεν αναγνωρίστηκαν. Οι σοροί τους θάφτηκαν ως «αγνώστων στρατιωτών» σε δύο κοντινά νεκροταφεία.
Σημείο καμπής του πολέμου
Πολλοί είχαν σκοτωθεί ακαριαία από τις βόμβες, άλλοι κάηκαν και άλλοι εγκλωβίστηκαν και βυθίστηκαν μαζί με το πλοίο. Μαρτυρικός θάνατος. Το πλοίο συμπαρέσυρε στον υγρό τάφο του πάνω από 900 άνδρες, που επισήμως δηλώνονται «θαμμένοι στη θάλασσα».
Πολλοί από όσους κάηκαν ήταν σε σημείο που δεν αναγνωρίστηκαν. Οι σοροί τους θάφτηκαν ως «αγνώστων στρατιωτών» σε δύο κοντινά νεκροταφεία.
Σημείο καμπής του πολέμου
Η ιαπωνική επίθεση αποδείχτηκε σημείο καμπής για την έκβαση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς αποτέλεσε την αφορμή για την είσοδο σε αυτόν των Ηνωμένων Πολιτειών, μεταστρέφοντας άρδην την έως τότε αρνητικά διακείμενη αμερικανική κοινή γνώμη. Σε σημείο μάλιστα τέτοιο, ώστε να αναπτυχθούν και θεωρίες συνωμοσίας και άκρατου κυνισμού ότι ο Ρούζβελτ -όπως και ο Τσόρτσιλ- γνώριζε τις ιαπωνικές προθέσεις, και ρίσκαρε μια τέτοια καταστροφή για να εξεγερθούν οι Αμερικανοί κατά του Αξονα.
Το ιστορικό σήμα του πλωτάρχη Φουτσίντα στο αεροπλανοφόρο «Akagi», επικεφαλής της ομάδας των 6 από τα οποία απονηώθηκαν τα ιαπωνικά αεροσκάφη, “Tora! Tora! Tora!” (αρκτικόλεξο των λέξεων «totsugeki», δηλαδή επιτίθεμαι και «raigeki», ήτοι επίθεση με τορπίλες), στοίχισε στους Ιάπωνες επί του πεδίου μόλις 64 νεκρούς και 29 αεροσκάφη από τα 423 που συμμετείχαν στην επιχείρηση. Μηδαμινές συγκριτικά απώλειες. Στην πραγματικότητα όμως, όρισε καταστροφικά την τύχη τους στον πόλεμο. Η εμπλοκή των ΗΠΑ -που δεν έχασαν ούτε ένα αεροπλανοφόρο κατά την επιδρομή- αποδείχτηκε καθοριστική για την έκβαση του πολέμου στο πλευρό των συμμάχων.
Το ιστορικό σήμα του πλωτάρχη Φουτσίντα στο αεροπλανοφόρο «Akagi», επικεφαλής της ομάδας των 6 από τα οποία απονηώθηκαν τα ιαπωνικά αεροσκάφη, “Tora! Tora! Tora!” (αρκτικόλεξο των λέξεων «totsugeki», δηλαδή επιτίθεμαι και «raigeki», ήτοι επίθεση με τορπίλες), στοίχισε στους Ιάπωνες επί του πεδίου μόλις 64 νεκρούς και 29 αεροσκάφη από τα 423 που συμμετείχαν στην επιχείρηση. Μηδαμινές συγκριτικά απώλειες. Στην πραγματικότητα όμως, όρισε καταστροφικά την τύχη τους στον πόλεμο. Η εμπλοκή των ΗΠΑ -που δεν έχασαν ούτε ένα αεροπλανοφόρο κατά την επιδρομή- αποδείχτηκε καθοριστική για την έκβαση του πολέμου στο πλευρό των συμμάχων.
Χρήστος Δρογκάρης
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ