Οι αντικρουόμενες θέσεις του ΚΚΕ και οι παλινωδίες του Νίκου Ζαχαριάδη στις εθνικές ελληνικές διεκδικήσεις μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
Στο θέμα των εθνικών διεκδικήσεων μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έχουμε αναφερθεί σε αρκετά άρθρα μας. Θα δούμε σήμερα ποια ήταν η θέση των ελληνικών αριστερών κομμάτων απέναντι σε αυτές. Όπως θα αναφέρουμε αναλυτικά, παρά την ηγεμονία του Κ.Κ.Ε. στον χώρα της Αριστεράς, η θέση των αριστερών κομμάτων δεν ήταν σταθερή. Ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. Νίκος Ζαχαριάδης, έγκλειστος στο Νταχάου, ερχόμενος στην Ελλάδα έδωσε συνέντευξη στο Παρίσι, με την οποία ουσιαστικά απεμπολούσε πολλές από τις εθνικές διεκδικήσεις. Με την επιστροφή του όμως στην Ελλάδα ανέφερε ότι όσα είπε παρερμηνεύθηκαν. Ακολούθησαν και άλλες παλινωδίες του Ζαχαριάδη τις οποίες θα δούμε στη συνέχεια.
Νίκος Ζαχαριάδης
Οι αρχικές θέσεις του Κ.Κ.Ε. και η αντίθετη άποψη του Νίκου Ζαχαριάδη
Από το 1944 ως την Συνδιάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων, το 1946 η Αριστερά παραμένει συνασπισμένη στο μεγαλύτερο μέρος της στο ΕΑΜ. Αναμφισβήτητη στον χώρο αυτό είναι η κυριαρχία του Κ.Κ.Ε. Τον Μάιο του 1944 στη Διάσκεψη του Λιβάνου ΕΑΜ και Κ.Κ.Ε. συμφώνησαν με την πλήρη ικανοποίηση των ελληνικών διεκδικήσεων («Απελευθερωτής», 30 Μαΐου 1944). Τα υπόλοιπα κόμματα της Αριστεράς (Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος, Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας, Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, Δημοκρατική Ομάδα κ.ά.) ζητούσαν χωρίς «καμία επιφύλαξη» την απόδοση στην Ελλάδα της Βορείου Ηπείρου.
Η «Δημοκρατική Ομάδα» κάνει λόγο για νέα «πολιτικά σύνορα» που θα είναι αποτέλεσμα της διαρρύθμισης των ελληνοβουλγαρικών και των ελληνογιουγκοσλαβικών συνόρων και θα περιλαμβάνουν τη Βόρεια Ήπειρο. Επίσης, υποστηρίζει την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης υπέρ της Ελλάδας, ενώ για την Κύπρο και τα Δωδεκάνησα αναφέρει αόριστα ότι τα νησιά στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν πάντα ελληνικά, αναγνωρίζει όμως ότι οι Σύμμαχοι έχουν συμφέροντα σε αυτά και η Ελλάδα θα πρέπει να είναι έτοιμη να τα διασφαλίσει.
Από το 1944 ως την Συνδιάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων, το 1946 η Αριστερά παραμένει συνασπισμένη στο μεγαλύτερο μέρος της στο ΕΑΜ. Αναμφισβήτητη στον χώρο αυτό είναι η κυριαρχία του Κ.Κ.Ε. Τον Μάιο του 1944 στη Διάσκεψη του Λιβάνου ΕΑΜ και Κ.Κ.Ε. συμφώνησαν με την πλήρη ικανοποίηση των ελληνικών διεκδικήσεων («Απελευθερωτής», 30 Μαΐου 1944). Τα υπόλοιπα κόμματα της Αριστεράς (Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος, Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας, Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, Δημοκρατική Ομάδα κ.ά.) ζητούσαν χωρίς «καμία επιφύλαξη» την απόδοση στην Ελλάδα της Βορείου Ηπείρου.
Η «Δημοκρατική Ομάδα» κάνει λόγο για νέα «πολιτικά σύνορα» που θα είναι αποτέλεσμα της διαρρύθμισης των ελληνοβουλγαρικών και των ελληνογιουγκοσλαβικών συνόρων και θα περιλαμβάνουν τη Βόρεια Ήπειρο. Επίσης, υποστηρίζει την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης υπέρ της Ελλάδας, ενώ για την Κύπρο και τα Δωδεκάνησα αναφέρει αόριστα ότι τα νησιά στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν πάντα ελληνικά, αναγνωρίζει όμως ότι οι Σύμμαχοι έχουν συμφέροντα σε αυτά και η Ελλάδα θα πρέπει να είναι έτοιμη να τα διασφαλίσει.
Θέμα μεταβολής ελληνοβουλγαρικών συνόρων
Τα ηγετικά στελέχη του Κ.Κ.Ε. δεν είχαν ενιαία θέση για τις εθνικές διεκδικήσεις. Οι θέσεις τους κυμαίνονται από την αποδοχή, υπό όρους, του συνόλου αυτών, μέχρι την αποδοχή ορισμένων μόνο. Ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε., κρατούμενος στο Νταχάου (1941-1945) επιστρέφοντας στην Ελλάδα διαμέσου του Παρισιού δίνει συνέντευξη σε Έλληνες δημοσιογράφους στην «πόλη του φωτός» στις 25 Μαΐου 1945. Η εφημερίδα «Εμπρός» παρουσιάζει τη συνέντευξη Ζαχαριάδη ως αποκλειστική, αυτό βέβαια δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Η συνέντευξη Ζαχαριάδη δημοσιεύεται στις 26 Μαΐου 1945 στις εφημερίδες στην Ελλάδα και ουσιαστικά τον παρουσιάζει αντίθετο στις εθνικές διεκδικήσεις.
ΕΜΠΡΟΣ 7 Σεπτεμβρίου 1946
Σύμφωνα με τα γραφόμενα στον ελληνικό Τύπο ο Ζαχαριάδης προτείνει δημοψηφίσματα για την τύχη των Δωδεκανήσων και της Κύπρου, ενώ θεωρεί ότι έγερση αξιώσεων στη Βόρεια Ήπειρο και την Ανατολική Ρωμυλία θα αποτελούσε απειλή για την ειρήνη και τη συνεργασία των βαλκανικών λαών. Τα αστικά πολιτικά κόμματα και οι προσκείμενες σε αυτά εφημερίδες, δεν αφήνουν την ευκαιρία ανεκμετάλλευτη. Το «Βήμα» σχολιάζει τις δηλώσεις Ζαχαριάδη ως εξής: «Ολόκληρος ο πολιτικός κόσμος αποδοκιμάζει τας δηλώσεις του κ. Ζαχαριάδη επί των εθνικών μας διεκδικήσεων» («Το Βήμα», 27 Μαΐου 1945).
ΕΜΠΡΟΣ 19 Σεπτ 1946
Ο Ζαχαριάδης θορυβήθηκε και με τον ερχομό του στην Αθήνα την 1η Ιουνίου 1945 έσπευσε να δηλώσει ότι η συγκεκριμένη ερμηνεία των δήλωσεών του οφείλεται σε παρεξήγηση. Σε συνέντευξη Τύπου υποστήριξε ότι δεν αμφισβητούσε τους πόθους του ελληνικού λαού, αλλά τον τρόπο διεκδίκησής τους. Για τη Βόρεια Ήπειρο πρότεινε δημοψήφισμα, όχι γιατί αμφισβητούσε τα ελληνικά δικαιώματα στην περιοχή, αλλά γιατί ήθελε το ζήτημα να λυθεί με δημοκρατικό και όχι με πραξικοπηματικό τρόπο. Τελικά, ο Ζαχαριάδης δήλωσε ότι το Κ.Κ.Ε. θα πειθαρχούσε στις αποφάσεις του ελληνικού λαού, ακόμα κι αν αυτές αφορούσαν τη στρατιωτική κατάληψη της περιοχής.
Όσον αφορά τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα αναγνώριζε το ζήτημα της ασφάλειάς τους, εκτιμούσε όμως ότι είναι βασικά πολιτικό ζήτημα και πίστευε ότι δύο δημοκρατικές χώρες μπορούσαν να το λύσουν σε 24 ώρες. Ανάμεσα σε όλα τα θέματα που είχαν τεθεί τότε ήταν και το ζήτημα της απόδοσης στην Ελλάδα της Ανατολικής Θράκης. Ο Ζαχαριάδης τόνιζε ότι θα πειθαρχήσει στις αποφάσεις του ελληνικού λαού. Φαίνεται ότι το θέμα της Ανατολικής Θράκης ξεκίνησε από τις πιέσεις της Σοβιετικής Ένωσης προς την Τουρκία και στη συνέχεια τέθηκε από ελληνικής πλευράς. Από τη συνέντευξη του Ζαχαριάδη δεν φαίνεται να κάνει λόγο για τα Δωδεκάνησα και την Ανατολική Ρωμυλία. Αντίθετα, αναφέρεται στην Κύπρο και εκφράζει την απορία πώς για ένα νησί με ελληνική ταυτότητα δεν τέθηκε από τις ελληνικές κυβερνήσεις κάποια επίσημη διεκδίκηση. Τις θέσεις αυτές υιοθέτησε και το Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. («Ριζοσπάστης», 2/6/1945).
Οι θέσεις του Κ.Κ.Ε. ως τη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης (1946)
Γενικότερα πάντως, οι θέσεις του Κ.Κ.Ε. είναι συχνά ασαφείς και αμφιλεγόμενες. Ο Ζαχαριάδης επιθυμούσε συνεργασία όλων των «δημοκρατικών κομμάτων», με σκοπό τη σύνταξη ενός προγράμματος για την εθνική αποκατάσταση της χώρας που θα περιλάμβανε και άμυνα εναντίον των «αντιδραστικών κομμάτων», που επιχειρούσαν να χειραγωγήσουν τα εθνικά αισθήματα του κόσμου για να δημιουργήσουν διχόνοιες. Απόφαση της 11ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. (5-10 Απριλίου 1945) αναφέρεται σε υποστήριξη των εθνικών διεκδικήσεων χωρίς να τις απαριθμεί.
Ο Ζαχαριάδης θορυβήθηκε και με τον ερχομό του στην Αθήνα την 1η Ιουνίου 1945 έσπευσε να δηλώσει ότι η συγκεκριμένη ερμηνεία των δήλωσεών του οφείλεται σε παρεξήγηση. Σε συνέντευξη Τύπου υποστήριξε ότι δεν αμφισβητούσε τους πόθους του ελληνικού λαού, αλλά τον τρόπο διεκδίκησής τους. Για τη Βόρεια Ήπειρο πρότεινε δημοψήφισμα, όχι γιατί αμφισβητούσε τα ελληνικά δικαιώματα στην περιοχή, αλλά γιατί ήθελε το ζήτημα να λυθεί με δημοκρατικό και όχι με πραξικοπηματικό τρόπο. Τελικά, ο Ζαχαριάδης δήλωσε ότι το Κ.Κ.Ε. θα πειθαρχούσε στις αποφάσεις του ελληνικού λαού, ακόμα κι αν αυτές αφορούσαν τη στρατιωτική κατάληψη της περιοχής.
Όσον αφορά τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα αναγνώριζε το ζήτημα της ασφάλειάς τους, εκτιμούσε όμως ότι είναι βασικά πολιτικό ζήτημα και πίστευε ότι δύο δημοκρατικές χώρες μπορούσαν να το λύσουν σε 24 ώρες. Ανάμεσα σε όλα τα θέματα που είχαν τεθεί τότε ήταν και το ζήτημα της απόδοσης στην Ελλάδα της Ανατολικής Θράκης. Ο Ζαχαριάδης τόνιζε ότι θα πειθαρχήσει στις αποφάσεις του ελληνικού λαού. Φαίνεται ότι το θέμα της Ανατολικής Θράκης ξεκίνησε από τις πιέσεις της Σοβιετικής Ένωσης προς την Τουρκία και στη συνέχεια τέθηκε από ελληνικής πλευράς. Από τη συνέντευξη του Ζαχαριάδη δεν φαίνεται να κάνει λόγο για τα Δωδεκάνησα και την Ανατολική Ρωμυλία. Αντίθετα, αναφέρεται στην Κύπρο και εκφράζει την απορία πώς για ένα νησί με ελληνική ταυτότητα δεν τέθηκε από τις ελληνικές κυβερνήσεις κάποια επίσημη διεκδίκηση. Τις θέσεις αυτές υιοθέτησε και το Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. («Ριζοσπάστης», 2/6/1945).
Οι θέσεις του Κ.Κ.Ε. ως τη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης (1946)
Γενικότερα πάντως, οι θέσεις του Κ.Κ.Ε. είναι συχνά ασαφείς και αμφιλεγόμενες. Ο Ζαχαριάδης επιθυμούσε συνεργασία όλων των «δημοκρατικών κομμάτων», με σκοπό τη σύνταξη ενός προγράμματος για την εθνική αποκατάσταση της χώρας που θα περιλάμβανε και άμυνα εναντίον των «αντιδραστικών κομμάτων», που επιχειρούσαν να χειραγωγήσουν τα εθνικά αισθήματα του κόσμου για να δημιουργήσουν διχόνοιες. Απόφαση της 11ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. (5-10 Απριλίου 1945) αναφέρεται σε υποστήριξη των εθνικών διεκδικήσεων χωρίς να τις απαριθμεί.
Πρωτοσέλιδο για τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι το 1946
Στη 12η Ολομέλεια της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., που συνήλθε με την παρουσία πλέον και του Γ.Γ. του κόμματος Ν. Ζαχαριάδη, από τις 25 ως τις 27 Ιουνίου 1945 γίνεται μια προσπάθεια του Κ.Κ.Ε. «να διαβεβαιώσει τους επικριτές του ότι υιοθετεί στο ακέραιο τα εθνικά αιτήματα». Υποστηρίζεται η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων στην Κύπρο, στα Δωδεκάνησα και τη Βόρεια Ήπειρο. Μάλιστα, για τη Β. Ήπειρο υιοθετείται η άποψη στρατιωτικής κατάληψής της, με τη σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού! Η θέση αυτή προκαλεί σάλο στα «αδελφά» διεθνή κόμματα. Γι’ αυτό, ο Μήτσος Παρτσαλίδης επέκρινε τον Ζαχαριάδη, όμως… τον Μάρτιο του 1950! Ο Μιχάλης Λυμπεράτος σε άρθρο του το 2001 θεωρεί ότι οι θέσεις του Ζαχαριάδη βρίσκονταν «σε πλήρη αναντιστοιχία» με την πολιτική της ΕΣΣΔ.
Στις αρχές Ιουνίου 1945 συνεδρίασε η Κ.Ε. του ΕΑΜ. Σε αυτήν έλαβαν μέρος οι: Ν. Ζαχαριάδης, Γ. Σιάντος, Δ. Παρτσαλίδης (Κ.Κ.Ε.), Κ. Γαβριηλίδης, Δ. Θανασέκος (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος), Μ. Κύρκος, Α. Λούλης (Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα), Γ. Γεωργαλάς, Δ. Μαραγκός (Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος) και Σ. Κρητικός, Ε. Πρωιμάκης (Δημοκρατική Ένωση). Το ΕΑΜ πρότεινε κοινή σύσκεψη όλων των κομμάτων που θα καθόριζε ομόφωνα τις εθνικές διεκδικήσεις. Στο κείμενο περιλαμβανόταν πλήρης αποδοχή διεκδικήσεων, συμπεριλαμβανομένης και της διαρρύθμισης των ελληνοβουλγαρικών συνόρων.
Μήτσος Παρτσαλίδης
Στην πραγματικότητα, το Κ.Κ.Ε. ενδιαφερόταν για τις δικές του διεκδικήσεις. Οι «εθνικόφρονες» πίστευαν ότι αν το Κ.Κ.Ε. αποβαλλόταν από τον «εθνικό κορμό» θα μπορούσαν να λύσουν τα οξυμένα κοινωνικά προβλήματα της χώρας και να επεκτείνουν τα σύνορά της. Το Κ.Κ.Ε. αντέδρασε ζητώντας συμμετοχή στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής, προκειμένου να αποτραπούν «νέες εθνικές προδοσίες από εκείνους που φωνάζουν υπερπατριωτικά». Διαμαρτύρεται για τον αποκλεισμό από την Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων που διασπά την ενιαία «εμφάνιση» της χώρας στο εξωτερικό.
Εμμανουήλ Τσουδερός
Ο Τσουδερός ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων, στις 6 Ιουλίου 1945, πρότεινε, μετά το τέλος των συζητήσεων μια υποεπιτροπή να προσκαλέσει το Κ.Κ.Ε. και να το πληροφορήσει σχετικά με τις εθνικές διεκδικήσεις. Ο Τσουδερός θεωρούσε σημαντική στο εξωτερικό τη σύμπραξη του Κ.Κ.Ε. Αν συμφωνούσε το Κ.Κ.Ε., θα ωφελούνταν η Ελλάδα, αν διαφωνούσε θα βλάπτονταν το ίδιο! Η εφημερίδα «Ανατολή» του Καΐρου δημοσίευσε τηλεγράφημα από την Αθήνα, σύμφωνα με το οποίο στις 14 Ιουλίου 1945 ο Νίκος Ζαχαριάδης υπέγραψε συμφωνία με το Κ.Κ. Βουλγαρίας και τον Τίτο, με την οποία δήλωνε ότι ήταν αντίθετος με τις ελληνικές διεκδικήσεις στον βορρά. Όμως το Υπουργείο Εσωτερικών ενημέρωσε (31/7/1945) το Υπουργείο Εξωτερικών, ότι δεν διαθέτει στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τα παραπάνω.
Από το καλοκαίρι του 1945 ως την άνοιξη του 1946, οι θέσεις του Κ.Κ.Ε. για τις εθνικές διεκδικήσεις παρέμειναν σταθερές. Μάλιστα, αντιπροσωπεία του κόμματος που επισκέφθηκε τη Μόσχα τον Ιανουάριο του 1946 δηλώνει στη μοσχοβίτικη εφημερίδα «Τρουντ», ότι τα αιτήματα του Ε.Α.Μ. για ένωση με την Ελλάδα της Κύπρου, της Ανατολικής Θράκης, των Δωδεκανήσων και της Βόρειας Ηπείρου και για διαρρύθμιση της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου είναι αδιαπραγμάτευτα.
Πρωτοσέλιδο που αναφέρεται στην άφιξη του Νίκου Ζαχαριάδη στην Αθήνα
Οι παλινωδίες του Ζαχαριάδη και του Κ.Κ.Ε. το 1946
Από την άνοιξη του 1946 η στάση του Κ.Κ.Ε. άρχισε ν’ αλλάζει. Ο Ζαχαριάδης στις 13 Μαΐου 1946 σε λόγο του μπροστά σε μέλη του κόμματος κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι προσπαθούσε ν’ αναβιώσει τη «Μεγάλη Ιδέα» καθώς δεν είχε κάτι άλλο να προσφέρει στον λαό. Όμως ο «Ριζοσπάστης» στις 16 Μαΐου ζητά να διεκδικηθούν ακόμα και η Κύπρος και η Ανατολική Θράκη, κάτι εντελώς αντίθετο με αυτά που έλεγε ο Ζαχαριάδης. Αν ήταν κάποιος που έκανε μνεία για «Μεγάλη Ιδέα» ήταν το ίδιο το Κ.Κ.Ε. και όχι η κυβέρνηση!
Στη διάρκεια της Συνδιάσκεψης της Ειρήνης, ο Ζαχαριάδης σκλήρυνε ακόμα περισσότερο τη στάση του. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1946 κατήγγειλε την κυβέρνηση ως πιόνι των Αγγλοαμερικανών στα Βαλκάνια και με αφορμή μεθοριακά επεισόδια στα ελληνοαλβανικά σύνορα έκανε λόγο για «παράλογες και τυχοδιωκτικές διεκδικήσεις των μοναρχοφασιστών υπό τις οδηγίες των Αγγλοαμερικανών» (Stephen G. Xydis, «Greece and the Great Powers 1944-1947», Thessaloniki: Ε.Μ.Σ.- Ι.Μ.Χ.Α., 1963). Στις 10 Οκτωβρίου του ίδιου έτους ο «Ριζοσπάστης» επέρριψε την ευθύνη της αποτυχίας στη Συνδιάσκεψη, στην πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων από το 1944, τόσο στα εξωτερικά, όσο και στα εσωτερικά θέματα.
Όταν και τυπικά οι ελληνικές προσδοκίες διαψεύστηκαν με τις αποφάσεις του Συμβουλίου των Υπουργών Εξωτερικών στη Νέα Υόρκη, ο «Ριζοσπάστης» κατήγγειλε το Λαϊκό Κόμμα του Τσαλδάρη για σοβινισμό και νεοφασισμό, όσο και για ανικανότητα στο χειρισμό των εθνικών διεκδικήσεων, δίνοντας έμφαση στη μη προώθηση των ζητημάτων της Κύπρου και της Ανατολικής Θράκης. Κατήγγειλε επίσης προσωπικά τον Τσαλδάρη και τον Φίλιππο Δραγούμη, μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Παρίσι, για εγκατάλειψη των πολιτικών αιτημάτων της χώρας μας ύστερα από υποδείξεις των Αγγλοαμερικανών.
Φίλιππος Δραγούμης
Η συνεχής αναφορά της Ανατολικής Θράκης και της Κύπρου από το Κ.Κ.Ε. προκαλούσε αμηχανία στην ελληνική κυβέρνηση. Για την Κύπρο όλα τα υπόλοιπα κόμματα συμφωνούσαν ότι θα πρέπει να τεθεί θέμα, αλλά διαφωνούσαν ως προς τον τρόπο και τον χρόνο. Η χώρα μας, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε ανάγκη την οικονομική βοήθεια των Βρετανών, αλλά και τη στήριξή τους, στην οποία κακώς υπολόγιζε, για τα άλλα εθνικά θέματα. Όλη αυτή η κωλυσιεργία και η αναβλητικότητα στο Κυπριακό οδήγησαν στις Συμφωνίες Λονδίνου – Ζυρίχης και, μακροπρόθεσμα στο σημερινό, απαράδεκτο, στάτους κβο.
Όσο για την Ανατολική Θράκη, που θυμίζουμε ότι είχε δοθεί χωρίς ντουφεκιά στους Τούρκους με την Ανακωχή των Μουδανιών, η αναφορά από το Κ.Κ.Ε., θεωρούσαν οι τότε κυβερνώντες, ότι στόχευε στη δημιουργία εντυπώσεων και εμποδίων στη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων που προωθούσαν οι Αγγλοαμερικανοί. Ανεπίσημα, κάποιοι στην κυβέρνηση έθεταν θέμα Ανατολικής Θράκης. Επίσημα όμως, σύμφωνα με τα αρχεία του Foreign Office, ο Αντιβασιλέας, τότε, Δαμασκηνός δήλωνε ότι δεν τίθεται θέμα Ανατολικής Θράκης για την Ελλάδα (F.O.: 371/48344, R 15384/210/19, 8 Σεπτεμβρίου 1945).
Τελικά, η Αριστερά βρίσκει τον τρόπο να γνωστοποιηθούν θέσεις της στο Παρίσι. Αυτό γίνεται με επιστολή του Ε.Α.Μ. προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, η οποία υπογράφεται από τους: Παρτσαλίδη για το Κ.Κ.Ε., Γαβριηλίδη για το Αγροτικό Κόμμα, Γεωργαλά για το Σοσιαλιστικό Κόμμα, Λούλη για το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, Κρητικού για τη Δημοκρατική Ένωση και Γρηγοριάδη για το Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων, με ημερομηνία 30/7/1946 προς το Προεδρείο της Συνδιάσκεψης για να ανακοινωθεί στις αντιπροσωπείες των Μεγάλων Δυνάμεων: Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, 172.4/1946 (χειρόγραφο) 6 Σεπτεμβρίου 1946, 1404/Η, Δραγούμης (Παρίσι), προς ΥΠΕΞ.
Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι το 1946
Η επιστολή ξεκινά αναφέροντας πως τα εαμικά κόμματα θεωρούν ότι εκπροσωπούν την πλειοψηφία του ελληνικού λαού και ως εκ τούτου μεταφέρουν τη «φωνή» του. Έπειτα, επικεντρώνονται στο ζήτημα της ασφάλειας και της ανεξαρτησίας της χώρας, καθώς και στην αποκατάσταση της δημοκρατίας και των πολιτικών δικαιωμάτων, με την αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων από τη χώρα. Ζητούν την απόδοση στην Ελλάδα όχι μόνο των Δωδεκανήσων, αλλά και της Κύπρου, ο πληθυσμός της οποίας είναι στη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικός και επιθυμεί την ένωσή του με την Ελλάδα.
Την κατέχει μεν η Μ. Βρετανία, αλλά αυτό δεν αποτελεί εμπόδιο, αλλά ηθική υποχρέωση. Ζητούν επίσης την απόδοση της Βόρειας Ηπείρου και της Ανατολικής Θράκης, περιοχές με πληθυσμό ελληνικό στην πλειοψηφία του, πριν αλλοιωθεί, ιδιαίτερα αυτός της Αν. Θράκης. Κάνουν επίσης λόγο για ανάγκη διασφάλισης των συνόρων με τη Βουλγαρία και για δίκαιες επανορθώσεις που πρέπει να πάρει η Ελλάδα, καθώς προέβη σε πάμπολλες θυσίες για τον κοινό αγώνα.
Το Κ.Κ.Ε. δεν ήθελε να είναι αναγκασμένο να τοποθετείται απέναντι στις εθνικές διεκδικήσεις. Στα κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα έχει μία παγιωμένη άποψη την οποία στηρίζει τόσο θεωρητικά, όσο και πρακτικά. Όμως, στα εθνικά θέματα, το Κ.Κ.Ε. απευθύνεται στον ελληνικό λαό, στον οποίο το εθνικό συναίσθημα είναι βαθιά ριζωμένο. Πώς θα μπορούσε να συνδυάσει η Αριστερά τη θεωρία της, για έναν κόσμο χωρίς σύνορα, με βάση την ταξική συνείδηση των εργαζομένων, απέναντι στις παγιωμένες αντιλήψεις περί έθνους; Και πώς, από πολιτική άποψη, αν υποστήριζε τις εθνικές διεκδικήσεις, θα μπορούσε να εναντιωθεί στα αδελφά κόμματα των γειτονικών χωρών, τα οποία κατείχαν την εξουσία και ζητούσε και τη βοήθειά τους;
Έτσι, η στάση του Κ.Κ.Ε. απέναντι στις εθνικές διεκδικήσεις δεν μπορούσε να είναι ποτέ ξεκάθαρη και σ’ αυτό οφείλονται οι παλινωδίες του. Τα υπόλοιπα κόμματα πέτυχαν να εγκλωβίσουν το Κ.Κ.Ε. σ’ ένα ολισθηρό γι’ αυτό πεδίο και να το αποδυναμώσουν. Και μάλιστα, στην προσπάθειά του να φανεί ότι δεν «υστερεί» από τα «εθνικόφρονα» κόμματα, οδηγείται σε ακραίες εθνικιστικές θέσεις, όπως η αξίωση για παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης. Αυτό, το επισημαίνουν και άλλα αριστερά κόμματα, όπως το Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Κόμμα Ελλάδος και το Αρχειομαρξιστικό Κόμμα. Ο Ζαχαριάδης προσπαθούσε να αντιμετωπίσει αυτή την κριτική, όσο και αυτή που δεχόταν το Κ.Κ.Ε. ως «αντεθνικό κόμμα». Για τις τελευταίες πίστευε ότι προσπαθούν να αποκλείσουν το Κ.Κ.Ε. από την πολιτική ζωή και να υπονομεύσουν «ενδεχόμενες συνεργασίες που επιζητούσε, όπως με το δημοκρατικό Κέντρο».
Τι έλεγε ο Ζαχαριάδης για τις εθνικές διεκδικήσεις μετά το 1949
Μετά τη λήξη του Εμφυλίου και καθώς το Κ.Κ.Ε. ήταν εκτός νόμου και «εξόριστο», δεν μπορούσε να έχει, τουλάχιστον άμεσα, τους ίδιους πολιτικούς στόχους. Ο Ζαχαριάδης κατήγγειλε τη δική του (!) πολιτική των εθνικών διεκδικήσεων, ως «προϊόν εθνικιστικής τύφλωσης». Όμως, το 1956 συνέδεσε για μια ακόμα φορά την πολιτική γύρω από τα εθνικά θέματα «με τη σύγκλιση του ευρύτερου δημοκρατικού κόσμου στη βάση των πατριωτικών προσανατολισμών του κόμματος».
Ο Peter J. Stavrakis, στο βιβλίο του «Moscow and Greek Communism 1944-1949», Ithaca and London: Cornell University Press, 1989, αναφέρει μία ακόμα παράμετρο που εξηγεί τη στάση του Κ.Κ.Ε. Τα μέλη του κόμματος με καταγωγή από την Ήπειρο πίεζαν την ηγεσία του να επιμείνει στην ενσωμάτωση της Βορείου Ηπείρου στην Ελλάδα. Έτσι, το κόμμα βρέθηκε στη δύσκολη γι’ αυτό θέση, να υποστηρίξει απόψεις, με τις οποίες ουσιαστικά διαφωνούσε. Το 1966, ο Ζαχαριάδης είπε ότι «αν η πολιτική της ουδετερότητας και της ειρηνικής συνύπαρξης («δύο πόλοι») είχε γίνει επί της ουσίας από το ίδιο το διεθνές κομμουνιστικό στρατόπεδο, η Ελλάδα θα είχε εξαιρετικές δυνατότητες τόσο προς την Κύπρο όσο και προς την Αίγυπτο και τη Συρία». Και συνέχιζε ο Ζαχαριάδης: «Το κόμμα σε πείσμα των αμφιβολιών, αποδεχόταν όλους τους εθνικούς στόχους που επέβαλε η λογική, η καλώς εννοούμενη αντίληψη περί πατριωτισμού, αλλά και οι διεθνείς ανάγκες της χώρας».
Κατά τον Ζαχαριάδη, προκειμένου να «διασφαλίσει τη συνοχή της εαμικής συμμαχίας, το Κ.Κ.Ε. επιδόθηκε σε μια απέλπιδα προσπάθεια να καθησυχαστούν οι κοινωνικοί σύμμαχοι του Κ.Κ.Ε. μέσα στο Ε.Α.Μ.». Όλες οι θέσεις για τα εθνικά θέματα, εξηγούσε ο Ζαχαριάδης, «οφείλονταν στην προσπάθεια να καθησυχαστούν οι κοινωνικοί σύμμαχοι του Κ.Κ.Ε. μέσα στο Ε.Α.Μ.». Τέλος, σύμφωνα με ανυπόγραφο κύριο άρθρο στον «Ριζοσπάστη» της 13/6/1945: «Ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. πίστευε ότι με την υποστήριξη της ΕΣΣΔ θα επιτυγχάνονταν οι ιταλικές επανορθώσεις και ότι το Κ.Κ.Ε. θα μπορούσε να παίξει μεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Σοβιετική Ένωση, προκειμένου η δεύτερη να υποστηρίξει τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα απέναντι σε όσους τα αντιστρατεύονταν – πράγμα που θα σήμαινε αλλαγή στάσης της Σοβιετικής Ένωσης».
Απ’ ό,τι φαίνεται το Κ.Κ.Ε., ούτε το ίδιο γνώριζε τι έπρεπε να ζητήσει η Ελλάδα στο Παρίσι το 1946 ή πρότεινε τελείως ανεδαφικά πράγματα. Δυστυχώς το ίδιο πρόβλημα υπήρχε και στους κυβερνώντες. Έτσι, φτάσαμε στο σημείο η Βουλγαρία, ένα από τα κράτη του Άξονα να διατηρήσει τη Νότια Δοβρουτσά που της είχε δοθεί με τη Συνθήκη της Κραϊόβα το 1940, η Αλβανία να εμφανιστεί ως κράτος που πολέμησε τις δυνάμεις του Άξονα και να μείνει αλώβητη και η Ελλάδα, που υπέφερε κατά τον Β’ Παγκόσμιο και είχε τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό και υποδομές να αρκεστεί στην παραχώρηση των Δωδεκανήσων.
Πηγή: Περικλής Χ. Χριστίδης, "ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΑΝΕΦΙΚΤΟΥ",UNIVERSITY STUDIO PRESS,2009.
Μιχάλης Στούκας
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ